This site uses cookies.
Some of these cookies are essential to the operation of the site,
while others help to improve your experience by providing insights into how the site is being used.
For more information, please see the ProZ.com privacy policy.
Freelance translator and/or interpreter, Verified site user
Data security
This person has a SecurePRO™ card. Because this person is not a ProZ.com Plus subscriber, to view his or her SecurePRO™ card you must be a ProZ.com Business member or Plus subscriber.
Affiliations
This person is not affiliated with any business or Blue Board record at ProZ.com.
Arabic to Hebrew: The Commentaries of al-Anbarī and al-Tibrīzī of the Mufaḍalyat: A Comparative Study General field: Art/Literary Detailed field: Poetry & Literature
Source text - Arabic ملخص البحث
مجموعة المفضليات الشعرية هي ثاني أقدم مجموعة وصلتنا، بعد المعلقات. وكتاب المفضليات يحوي قصائد لستة وستين شاعرًا منذ الجاهلية الأولى وحتى صدر الإسلام. ووفقًا لزيد بن غانم الجهني فإن أهم ميزة لهذا الكتاب هي "كون هذا الشعر وثيقة عظيمة تُظهر اتفاق القبائل العربية المتناثرة في أرجاء الجزيرة على لغة أدبية واحدة تتجاوز فوارق اللهجات".
وتعتبر المفضليات مصدرًا أساسيًا، للشعر العربي القديم، لا يستطيع الدارس والمؤرخ الاستغناء عنه، فكثير من أشعاره فقدت دواوين أصحابها، فكانت الحصن الحصين الذي حفظها لنا من الفناء، وقدمها لنا سليمة مصونة.
من هنا فلا عجب أن حظيت المفضليات، لقيمتها، باهتمام العلماء. وقد تطرقت بعض الدراسات لكتاب المفضليات، ولقيمته التاريخية والأدبية، وأجمعت تلك الدراسات على أن المفضليات "شكلت فتحًا هامًا في باب تصنيف كتب الاختيار".
حظيت المفضليات كذلك باهتمام بعض الباحثين المحدثين، الذين تناولوها في بعض جوانبها وبعض ميزاتها، ومعظم هذه الدراسات تناولت أشعار المفضليات ذاتها، لا شروحاتها.
فدراسة زيد الجهني مثلاً تناولت الصورة الفنية في المفضليات، إذ تطرق فيها إلى البلاغة بأنواعها التي وردت في أشعار المفضليات. ودراسة مهند ساري التي قدمها لنيل درجة الماجستير من جامعة اليرموك في الأردن، تناولت موضوع المديح في الشعر الجاهلي وقد اعتمد على أشعار المفضليات والأصمعيات نموذجًا. كذلك دراسة صلاح دراوشه التي بحثت في القيم الإنسانية في الشعر الجاهلي من خلال ديواني المفضليات والأصمعيات. أما حسين العظامات فدراسته تناولت جموع التكسير في ديوان المفضليات وهي دراسة صرفية نحوية دلالية. وآخر الدراسات التي نشرت في هذا المجال مقالة لعلي حسين تناولت تعدد المحبوبات في القصيدة الواحدة من خلال ديواني المفضليات والأصمعيات.
إزاء هذه الدراسات عن قصائد المفضليات، ثمة دراسات قليلة تناولت شروح المفضليات، مثل دراسة رياض أبو هولا التي حاز من خلالها على شهادة الدكتوراة من جامعة اليرموك في الأردن؛ وهي دراسة تناولت المسائل النحوية والصرفية في شرح المفضليات للتبريزي. ودراسة حمود العزري وهي أطروحة ماجستير، قدمت لجامعة اليرموك في الأردن وهي دراسة في التحليل النحوي عند الأنباري والتبريزي في شرح المفضليات. هذه الدراسات على قلتها، اقتصرت على مجالي النحو والصرف في شرحي الأنباري والتبريزي.
ومما لا شك فيه أن شرح الشعر هو عمل لا يقل أهمية عن الشعر ذاته، خاصة إذا كان الشرح لعالِم ثقة موسوعة كالأنباري والتبريزي، لأن الشرح حينها يُكسب الشعر زخمًا ومعاني، ويكشف الحجاب عن المستور من مقاصده ومعانيه.
ولما لم نجد دراسة شاملة أحاطت شروح المفضليات من كل نواحيها وبحثت ميزاتها والميادين التي برزت فيها وجعلتها متميزة عن غيرها من الأشعار، جاءت هذه الدراسة، ومن هنا أهميتها؛ فهي لا تتناول أشعار المفضليات ذاتها، بل تتناول شرحيها؛ شرح الأنباري وشرح التبريزي في دراسة مقارنة بينهما في ميادين ونواح متعددة ومتنوعة. وذلك لنرى إن كان التبريزي قد أضاف ما لم يذكره الأنباري في شرحه لأشعار المفضليات، وهل لشرحه ميزة يفضل بها على شرح الأخير، أم أنه لم يسهم بالجديد مما يجعل شرحه ليس بذي قيمة.
كان الأنباري سَبَّـاقًا في شرح أشعار المفضليات، وأول من تناولها شرحًا بل نكاد نقول تشريحًا دقيقًا مفصلاً، مس مجالات أدبية متنوعة وميادين مختلفة متناغمة، تنسجم معًا لتشكل لوحة فنية متكاملة.
ويكاد الأنباري في شرحه المطوَّل لأبيات هذه المجموعة الشعرية لا يترك ميدانًا إلا وطرقه، ولا مجالاً إلا ولجه، وكأنه يأبى إلا أن يُتحف الدارس ويغنيه. وهو يستطرد في شرحه لهذه الأبيات الشعرية، فيورد في شرحها شواهد من القرآن الكريم، وبعضًا من الحديث النبوي الشريف، وقليلاً من الأمثال، والكثير من الشواهد الشعرية، وهو يعالج الشواهد الشعرية ويشرحها شأنها في هذا شأن أبيات المفضليات ذاتها.
ونجد أن شرح الأنباري لأبيات المفضليات يؤسس لموسوعة ثقافية علمية شاملة؛ فنجد فيه شواهد من القرآن الكريم، ومن الحديث، ومن الأمثال، كما نجده يولي عنايته لأسماء المواقع والمواضع والتضاريس في صحراء الجزيرة العربية التي وردت في المفضليات فيعرِّف بها، كما يُعنى بإيراد معلومات في المطر وأنوائه كونه مصدر الحياة في الفيافي العربية الشاسعة. كما يورد الأنباري معلومات في النبات وفي الحيوان تحتل جزءًا كبيرًا من شرحه، فالنبات مأكل الحيوان، رفيق العربي في بيئته وشريكه في حياته في السلم والحرب وفي الحِلِّ والترحال.
عني الأنباري أيضًا بالنواحي والمسائل النحوية والصرفية والبلاغية والنقدية التي يستدعيها شرح أبيات المفضليات، فأورد في شرحه آراء متنوعة لعلماء عديدين حرص على إسنادها لأصحابها. كما أورد معلومات كثيرة في حياة العرب الاجتماعية والتاريخية. ولهذا فشرح الأنباري يشكل مصدرًا ثرًا ثقة للدارس والباحث لا يمكن الاستغناء عنه.
وجاء شرح التبريزي للمفضليات بعد قرنين من الزمن. ونجد أن التبريزي قد تطرق في شرحه لهذه المجموعة إلى الميادين نفسها التي كان الأنباري قد طرقها من قبل.
في هذه الدراسة سنتقصَّى أثر شرح الأنباري على التبريزي في شرحه، ومدى تجديد التبريزي، إن وُجِد، في شرحه لأبيات مجموعة المفضليات. فنحن حين نقرأ شرح الأنباري المطول والموسَّع لأبيات المفضليات، نتساءل إن كان هناك ميدان لم يطرقه، وهل ترك مسألة أو أغفل ناحية يمكن للتبريزي أن يلجها وأن يبيِّنها فيكون له السبق في هذا. كذلك يعلو السؤال: حين طرق التبريزي مسألة تناولها الأنباري من قبله، هل تناولها بنفس الطريقة، فنقلها عن الأنباري، أم أنه نَهَجَ نهجًا مختلفًا يفرقه عن الأنباري ويميزه في شرحه، فيُكسِب هذا الشرح قيمة وأهمية، ويجعل مصنفه من أمهات الكتب.
لقد اعتبر بعض العلماء التبريزي "أعظم شارح للشعر القديم"، وبعضهم لقبه بصاحب "المنهج التكاملي"، الذي تتعاون في شرحه ميادين عديدة فتركِّب صورة متكاملة لمعنى البيت وشرحه. إننا في صدد دراسة مدى اختلاف التبريزي عن الأنباري في شرحه، أتراه حقًّا جدير بهذه الألقاب التي أسبغت عليه؟
بغية دراسة الشرحين وعقد المقارنة بينهما، اطلعنا على مصادر متنوعة ما بين كتب التراجم التي ساعدت على الوقوف على حياة الأنباري والتبريزي والعلماء الذين ورد ذكرهم في سياق البحث، وكتب في مذاهب الاستشهاد بالقرآن الكريم والحديث، ومصادر في الأمثال ومعانيها وما حولها من قصص وأحداث، ومراجع في أسماء الأمكنة والتضاريس الجغرافية وفي المطر وأنوائه، كما اطلعنا على كتب في النبات وأنواعه وخصائصه، وراجعنا مصادر في الحيوان وعالمه، واطلعنا على كتب في النحو والصرف للاطلاع على المسائل النحوية والصرفية التي تطرق الشارحان إليها، كما اطلعنا على مراجع في البلاغة وتطورها، وعلى كتب في النقد؛ نشأته وتطوره، وعلى مصادر في الشعر وأهميته كونه يؤرخ لحياة العرب في باديتهم. وقد اختلفت هذه المصادر بين أمهات قديمة ودراسات حديثة. كما استطعنا الحصول على بعض الأبحاث الجديدة من مكتبة جامعة اليرموك في الأردن، والتي قام بها طلبة قسم اللغة العربية فيها في نطاق واجباتهم في دراساتهم للقب الثاني والثالث.
هذه الدراسة تتناول شرحي قصائد المفضليات الثلاثين الأولى فقط. وذلك لضيق المجال في نطاق هذه الدراسة للقب الثاني أن نتناول كامل شرحي مجموعة المفضليات. فالمقارنة بين الشرحين في هذه الدراسة تتم في مجالات كثيرة، وكان من الصعب التعمق في الدراسة وإيفاءها حقها، لو عدنا إلى شرحي قصائد المفضليات كلها، وهي مائة وثماني وعشرين قصيدة.
فقصر الدراسة على القصائد الثلاثين الأولى مرده إلى ابتغاء العمق واجتناب السطحية والتعميم، وإلى قناعتنا بأن النتائج التي ستتمخض عنها هذه الدراسة ستعكس بشكل جيد الحال في شرحي المفضليات كلها.
إن عملية تتبع نهج كل من الشارحين وسبر غور كلٍّ من الشرحين ومن ثم عقد المقارنة بينهما، مرت بعدة مراحل من حيث استقراء المعلومات فيهما؛ وهذه المراحل هي:
المرحلة الأولى: كان لزامًا علينا أن نقرأ أولاً شرح الأنباري لكل بيت شعري من أبيات المفضليات الثلاثين الأولى، وهي تربو على الثماني مائة وست وسبعين بيتًا، لنتبين نهجه في الشرح، والميادين التي طرقها والمعلومات التي أوردها.
المرحلة الثانية: تم تبويب المعلومات التي أوردها الأنباري في شرحه لكل بيت شعري والميادين التي طرقها والمسائل التي عالجها. وفي معظم الأحيان وجدنا في شرح البيت الواحد معلومات متنوعة، ولهذا فالبيت الشعري الواحد قد يندرج تحت عدة ميادين؛ كالصرف، والاستشهاد بآيات القرآن الكريم وإيراد معلومات في الحيوان، مثلاً.
المرحلة الثالثة: هي وضع المعلومات في جدول لتسهيل عملية استقرائها.
ثم قمنا بنفس المراحل في شرح التبريزي لكل بيت من أبيات المفضليات الثلاثين الأولى.
ولتسهيل عقد المقارنة بين الشرحين، قمنا بوضع الجدولين معًا في جداول مقارنة وفقًا للميدان الذي نبحث فيه. وقد أوردنا الجداول كلها في ملاحق في آخر هذه الدراسة، وذلك لتتسنى لنا رؤية واضحة المعالم لنهج كل منهما، ومن ثم لنستطيع عقد مقارنة مفصلة وعميقة بينهما. وقد قمنا بإجراء المقارنة بين الشرحين في شرحيهما، وتتبعنا نهجيهما بشكل مفصل، في كل بيت شعري من أبيات المفضليات الثلاثين الأولى.
أما فصول هذه الدراسة التي وضعناها، فقد فرضها الشرحان بما تضمنا من معلومات وميادين وردت فيهما. وقد بنينا فصول الدراسة وفقها كما يلي:
الفصل الأول: القرآن الكريم والحديث النبوي الشريف كمصدرين لشرحي الأنباري والتبريزي.
الفصل الثاني: الأمثال في شرحي الأنباري والتبريزي.
الفصل الثالث: المكان والمطر والأنواء في شرحي الأنباري والتبريزي.
الفصل الرابع: النبات في شرحي الأنباري والتبريزي.
الفصل الخامس: الحيوان وحضوره في شرحي الأنباري والتبريزي.
الفصل السادس: المادة النحوية في شرحي الأنباري والتبريزي.
الفصل السابع: المادة الصرفية في شرحي الأنباري والتبريزي.
الفصل الثامن: البلاغة في شرحي الأنباري والتبريزي.
الفصل التاسع: النقد في شرحي الأنباري والتبريزي.
الفصل العاشر: الجانب التاريخي في شرحي الأنباري والتبريزي.
الفصل الحادي عشر: دور الإسناد في شرحي الأنباري والتبريزي.
بعد استقراء جداول المعلومات والميادين التي وردت في شرحي الأنباري والتبريزي، بدا جليًّا أن شرح الأنباري كان أصل ومصدر جل ما جاء في شرح التبريزي من معلومات وميادين. فالتبريزي ينقل عن شرح الأنباري في عدة مواضع، دون الإشارة إلى هذه الحقيقة. ويتخذ منهج التبريزي في نقله عن شرح الأنباري شكلين؛ الأول أنه ينقل شرح الأنباري وينقل ما ورد فيه من آراء العلماء منسوبة إلى أصحابها، لكنه لا يسند الشرح إلى الأنباري ولا يذكر أنه نقله عنه. أما الشكل الثاني فأنه ينقل عن شرح الأنباري وينقل ما ورد فيه من آراء العلماء لكنه يجردها من أصحابها ولا يذكر، هنا أيضًا، أنه نقل الشرح عن الأنباري.
أما الأنباري فقد وضع في مقدمة مصنفه قاعدة أساسية التزمها في شرحه كله؛ وهي إسناد الآراء التي يوردها لأصحابها العلماء، وهذا من أسس الأمانة العلمية، التي جعلت من مصنفه مصدرًا علميًا ثقة في كل الميادين التي طرقها في شرحه يرجع إليه الدارس والباحث باطمئنان.
أما التبريزي فلم يول مسألة الإسناد عناية كبيرة، كما أنه لم يكن منهجيًا فيها، فتارة نجده ينسب الرأي إلى صاحبه وطورًا يورد الآراء مجردة من أصحابها، فيحسب الدارس خطأ أن الرأي المورَد للتبريزي.
النتيجة الحتمية لمنهج التبريزي هذا في نقله عن الأنباري وعن غيره من العلماء؛ هي بلبلة الدارس إذ يظن أن الآراء الواردة في الشرح هي للتبريزي وأنه هو من أبدعها وجدَّ في طلبها والبحث عنها.
على عكس شرح الأنباري الموسوعي للمفضليات، فإن مصنف التبريزي هو تعليمي بحت التزم فيه الاقتضاب الإيجاز كما رسم في مقدمته. ويؤكد هذا أنه يشرح معاني مفردات البيت اللغوية وفق ترتيب ورودها في البيت، وقد يتطرق لمسائل نحوية أو صرفية أو ما يتطلبه الشرح ولكن بشكل موجز، ثم يقول في نهاية شرح البيت: "والمعنى" أو "ومعنى البيت" ويورد معنى البيت المجمل.
النتائج أعلاه تظهر موسوعية شرح الأنباري، فنجد فيه معلومات قيمة من حيث الاستشهاد بآيات القرآن المحكمات، وفي المكان والمطر والأنواء، وفي النبات والحيوان، كذلك نجد مسائل في الصرف والبلاغة والمعلومات التاريخية في معتقدات العرب ومفاهيمهم، يضاف إلى ذلك اهتمامه بإسناد آراء العلماء إلى أصحابها، مما يجعل هذا الشرح متكاملاً تتعاون فيه الميادين المفصلة أعلاه لتجعل من شرح الأنباري مصدرًا علميًا لعلوم العرب ولحياتهم وظروفها وبيئتها، ولمفاهيمهم المستقاة منها ويحمل لقب "ديوان العرب" بجدارة.
أما إضافة التبريزي فتبرز في الميدان النحوي، ومن الممكن أن نجزم أن للتبريزي الفضل الأكبر في الميدان النحوي في شرحه للمفضليات وأن إسهام الأنباري في هذا الميدان يكاد لا يذكر. وقد نعزو تطرُّق التبريزي الأشمل والأكثر كمًّا من الناحية النحوية، منه عند الأنباري، إلى أحد عاملين أو إلى كليهما معًا؛ الأول: الحقبة الزمنية التي فصلت بينهما والتي تقارب القرنين، فيها استقرت مفاهيم النحو ووضعت أحكامه وقوانينه فأفاد التبريزي منها في شرحه للمسائل النحوية التي عرض لها. أما الثاني فيعود إلى تتلمذ التبريزي على يدي شيوخ من أعلام النحو أمثال ابن الدهان والجرجاني والرقي وابن جني.
وعلى الرغم من أن الأنباري أورد آراء مسندة لعلماء من المدرستين البصرة والكوفة، إلا أننا نستطيع أن نلحظ ميول الأنباري إلى مدرسة الكوفة، فعنده تبرز آراء الفراء وثعلب وابن الأعرابي، ولا يذكر سيبويه إلا مرة واحدة كما أنه لا يستحضر أي رأي للخليل. ولكننا لانستطيع الجزم في هذه المسألة بشكل مطلق لأن هذا يستدعي دراسة أشمل. كما يبرز ميول التبريزي للمدرسة البصرية، فعنده لا نجد بتاتًا ذكرًا لعلماء كوفيين.
كذلك برزت إضافة التبريزي في ميدان الاستشهاد بالآيات القرآنية، وهذا مرده إلى أنه ذو باع في تصنيف مؤلفات تتعلق بالقرآن الكريم مثل: "الملخص في إعراب القرآن"، و "تفسير القرآن الكريم".
وجدنا آراء الأصمعي وهو بصري المذهب، تنتشر على صفحات كلا الشرحين لكنها تبرز بوضوح أكبر في شرح الأنباري ذي الميول الكوفية، وفي ميادين متنوعة، من لغة، ونحو وصرف ونقد، ويسيطر الميدان اللغوي عليها.
وقد نعزو اهتمام الشارحين كليهما بإيراد آراء الأصمعي، إلى كون هذا الأخير يقف متميزًا بين العلماء في إسهامه النقدي واللغوي. فقد تميز الأصمعي بين الرواة، في مواقف نذكر منها: الفصل بين الشعر والأخلاق؛ فهو يقيم حدًا فاصلاً بين الشعر والدين وقصر مجال الشعر على الشؤون الدنيوية التي كانت سائدة في الجاهلية. والفحولة؛ وتعني طرازًا رفيعًا في السبك وطاقة كبيرة في الشاعرية وسيطرة واثقة على المعاني وإن لم يفصح الأصمعي عن ذلك كله. والعناية بالتشبيه؛ فللأصمعي الفضل في توسيع نطاق هذا الموضوع الذي حام حوله العلماء قبله.
يُعد الأنباري من علماء الطبقة الخامسة الذين اهتموا بتحديد خطة عملهم، ونهجهم في مشروعهم ومراحل تقدمهم فيه، كما يذكرون من أعانهم ومن أشار عليهم فيه، ويضعون هذا كله في مقدمة يُصدَّرون بها مصنفهم.
ويبدو أن الأنباري لم يكتف بهذه المقدمة العامة التي وضعها في بداية شرحه وبيَّن فيها خطة عمله في شرح للمفضليات، وإنما أبى إلا أن يورد في كل مفضلية، معلومات اجتماعية وتاريخية. وبرأينا فمن الممكن اعتبار هذه المعلومات القيمة مقدمة خاصة بالمفضلية التي يشرحها، تلقي الضوء على ما ورد في أبياتها، وبهذا يتضح اتساع علم الأنباري ورحابة أفقه العلمي.
مما لا شك فيه أن هذين الشرحين يزخران بالمعلومات المتنوعة التي تحتاج إلى دراسات عديدة للإحاطة بها؛ ومن هذه المواضيع التي تحتاج إلى دراسة منفصلة وشاملة؛ هي أبيات الشعر الشواهد التي توشح الشرحين عامة وشرح الأنباري خاصة؛ والتي تختلف بين أشعار لشعراء جاهليين ومخضرمين وإسلاميين، وتتنوع بين إيراد أبيات كاملة أو أجزاء منها. ويزيد عدد شعرائها في المفضليات الثلاثين الأولى، موضوع هذه الدراسة، على المائة شاعر.
ودراسة هذه الأشعار قد تكون في مسائل عدة مثل أي الحقبات الزمنية قد عوَّل عليها الشارح أكثر من غيرها في الشرحين، هل الجاهلية أم أشعار المخضرمين أم الفترة الإسلامية؟ وما الأسباب التي جعلت الشارح يُكثر من أشعار إحدى هذه الفترات ويقلل من أشعار الأخرى، وهل سيطر شعر أحد الشعراء أو بعضهم على أحد الشرحين؟ وإن كان الأمر كذلك فما هي الأسباب لهذا، وهل وردت كل الأشعار منسوبة إلى أصحابها أم لا وغير ذلك من المواضيع التي تتصل بالشعر ونهج الشاعر في إيرادها. كذلك من خلال دراسة أشعار الشواهد نستطيع أن ندرس قضية أخرى مهمة جدًا في دراسة الشعر العربي القديم وهي التناصIntertextuality) )، بين الشعراء القدماء: كيف طور شاعر موضوعًا معينًا، أو تشبيهًا أو استعارة معينة، من شاعر آخر سبقه.
مما توصلنا إليه في هذه الدراسة من نتائج، فنحن لا نتفق مع بعض العلماء الذين يعتبرون التبريزي "أعظم شارح للشعر القديم". كما لا نتفق مع قباوة حين يخلص إلى أن التبريزي جدير، في منهجه، بلقب صاحب "المنهج التكاملي" وذلك مع إقراره المناقض في موضع آخر أن التبريزي "لا يثير فتنة نائمة، ولا يناقش مسألة أغفل التعرض لها من تقدمه من الشرّاح"، وفي موضع آخر في كتابه يـُقـِرُّ قباوة أن شرح التبريزي ما هو إلا "نقل مباشر، ليس فيه من الإبداع الذاتي إلا القليل".
على الرغم من إقرار قباوة بهذا كله، فهو ينسب للتبريزي "المنهج التكاملي"؛ الذي جمع ،برأيه، في شرحه بين تبيين معاني الشعر وشرحها، وتبيان ظروفه التاريخية وجوانبه اللغوية والنحوية، يتعاون فيه العرض التاريخي وتفسير الغريب وشرح المعاني وعلاج المشكلات اللغوية والنحوية وبسط المسائل البلاغية والنقدية. وبرأينا فإن الأنباري أولى بلقب "صاحب المنهج التكاملي" من التبريزي.
Translation - Hebrew תקציר עבודת המחקר
קובץ שירי אל-מפצ'ליאת הנו קובץ השירה הקדום ביותר שהגיע אלינו לאחר אל-מועלקאת. ספר אל-מפצ'ליאת מכיל קצידות פרי עטם של ששים וששה משוררים החל מתקופת הג'אהליה הראשונה ועד לראשית האסלאם. על פי זיד בן ע'אנם אל-ג'הני המאפיין החשוב ביותר של ספר זה הנו: 'היותה של שירה זו מסמך בעל חשיבות עצומה בהעידו על ההסכמה שהתקיימה בין השבטים הערביים הפזורים ברחבי האי באשר לשימוש בשפה ספרותית אחת החוצה את השוני הקיים בין הלהגים'.
אל-מפצ'ליאת נחשבים מקור יסודי לשירה הערבית הקדומה, שאין החוקר וההיסטוריון יכול להתעלם מקיומו. רבים מקבצי משוררי אל-מפצ'ליאת אבדו, וקובץ אל-מפצ'ליאת היה המבצר אשר שמר עליהם והגיש לנו אותם שלמים ומושלמים. אין פלא איפוא שערכם הרב של אל-מפצ'אליאת זיכה אותם בהתעניינות החוקרים. חלקם של המחקרים דנו בספר אל-מפצ'ליאת, ובערכו ההסטורי והספרותי, כשהם מסכימים פה אחד על כך שאל-מפצ'ליאת 'מהווים פריצת דרך חשובה בחיבור אנתולוגיות של השירה הערבית הקדומה.'
אל-מפצ'ליאת זכו גם להתעניינות מצד חלק מהחוקרים המודרניים שדנו בחלק מהבטיהם ומאפייניהם. רוב רובם של מחקרים אלה עסק בשירי אל-מפצ'ליאת עצמם ולא בביאוריהם.
כך למשל דן מחקרו של זיד אל-ג'הני בתבנית האומנותית של אל-מפצ'ליאת, כשהוא מתייחס לסוגי הרטוריקה השונים המופיעים בהם. לעומת זאת, עוסק מחקרו של מהנד סארי שנכתב במסגרת עבודת המאסטר שלו באוניברסיטת אל-ירמוך בירדן, בנושא השבח בשיר הג'אהילי, כשהוא נסמך על שירי אל-מפצ'ליאת ואל-אצמעיאת בתור דוגמה. בדומה לכך בודק מחקרו של סלאח דראושה את הערכים ההומאניים הקיימים בשיר הג'אהילי, באמצעות קבצי אל-מפצ'ליאת ואל-אצמעיאת. באשר למחקרו של חסין אל-עט'מאת הרי שהוא עוסק בריבוי השבור בקבצי אל-מפצ'ליאת ומהווה מחקר דקדוקי, מורפולוגי, סמנטי. המחקר האחרון שראה אור בנושא הנו מאמר של עלי חוסין הדן בריבוי דמויות האהובה בקצידה אחת, באמצעות הדיון בקובצי אל-מפצ'ליאת ואל-אצמעיאת כדוגמה לכך.
לעומת מחקרים אלה העוסקים בשירי אל-מפצ'ליאת קיים מיעוט מחקרים העוסקים בביאורים שניתנו לאל-מפצ'ליאת. בין אלה ניתן למנות את מחקרו של ריאצ' אבו הולא שזיכה אותו בדוקטורט מאוניברסיטת אל-ירמוך בירדן ושדן בסוגיות הדקדוקיות והמורפולוגיות הקיימות בביאורו של אל-תבריזי לאל-מפצ'ליאת. נוסף לכך ישנו מחקרו של חמוד אל-עזרי, עבודת מאסטר שהוגשה לאוניברסיטת אל-ירמוך בירדן ושנושאה הוא הניתוח הדקדוקי של אל-אנבארי ואל-תבריזי בביאורם לאל-מפצ'ליאת. מחקרים מעטים אלה מתמקדים בתחומי הדקדוק והמורפולגיה הקיימים בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
אין ספק כי ביאור שירה הנו מעשה שחשיבותו איננה פחותה מאשר השיר עצמו בייחוד כאשר הביאור שייך למלומד בעל מהימנות אינציקלופדית כדוגמת אל-אנבארי או אל-תבריזי. זאת מכיוון שהביאור ממנף את השיר וחושף את הכוונות והמשמעויות הטמונות בשורותיו.
נקודת המוצא לקיום מחקר זה ולחשיבותו נובעת מן העובדה שאין בנמצא מחקר כולל המקיף את ביאורי אל-מפצ'ליאת על היבטיהם השונים, כזה החוקר את ייחודם ואת השדות השונים המצויים בהם, שהפכו אותם לבולטים ביחס לקבצי שירה אחרים. מחקר זה אינו עוסק בשירי אל-מפצ'ליאת בפני עצמם, אלה בביאוריהם: ביאור אל-אנבארי וביאור אל-תבריזי. מחקר זה הינו מחקר השוואתי בין ביאורו של אל-אנבארי וביאורו של אל-תבריזי במספר רב ומגוון של שדות והיבטים. מטרתו לבחון באיזו מידה הוסיף אל-תבריזי דברים שאינם מוזכרים אצל אל-אנבארי, והאם יש לביאורו של הראשון ייחוד המעניק לו עדיפות על פני ביאורו של השני, או שהוא אינו תורם דבר חדש¬¬¬, דבר הנוטל כל ערך מביאורו.
אל-אנבארי היה ראשון מבארי אל-מפצ'ליאת והראשון לעסוק בפרשנותם. מעבר לכך, ניתן לאומר שהוא היה הראשון שניתח אותם ניתוח מדויק ומפורט, שנגע בתחומי ספרות מגוונים ובשדות שונים המתמזגים אלו באלה לכדי יצירת תמונה אמנותית שלמה.
בביאורו הארוך לבתי קובץ השירים הזו אין כמעט שדה שאינו זוכה להתייחסותו ותחום שהוא אינו עומד עליו: נראה כאילו הוא אינו מעוניין בדבר זולת הדרכת החוקר והעשרתו. בביאורו לבתי השיר הללו הוא עובר מעניין לעניין ומזכיר שוהאד (ראיות עבור תופעה מסוימת) שחלקם לקוחים מהקוראן, חלקם מהחדית', מיעוטם מהמשלים ורובם המכריע מהשירה, שבפירושם נוהג אל-אנבארי באופן דומה לאופן בו הוא נוהג בביאור בתי הקצידות של אל-מופצ'ליאת.
ביאורו של אל-אנבארי לבתי אל-מפצ'ליאת מניח את היסוד לאינצקלופדיה תרבותית מדעית שלמה. נמצא שקיימים בו שואהד מהקוראן, מהחדית' ומהמשלים. בנוסף ניכר כי הוא מעניק תשומת לב לשמות האתרים, המקומות ותוואי הקרקע של מדבריות חצי האי ערב המופיעים באל-מפצ'ליאת, בהגדירו אותם. מעבר לכך הוא מגלה עניין במתן מידע הנוגע לגשם ולאנואא (כוכבים שהערבים ניבאו באמצעותם גשם ומזג אוויר), מאחר והגשם הנו מקור החיים העיקרי במדבר הערבי רחב הידיים.
כמו כן מספק אל-אנבארי ידע הנוגע לצמחים ולחיות, ידע המאכלס חלק גדול מביאורו. הצמחים מהווים את מזון החיות, ואלו מתפקדות כחברותיו של הערבי בסביבתו, וכשותפותיו לחיים, בעיתות שלום, מלחמה, בהיותו נווד ובהיותו שוכן קבע.
אל-אנבארי דן גם בצדדים ובסוגיות הדקדוקיות, המורפולגיות הרטוריות והביקורתיות שאותן מעורר הניתוח של בתי אל-מפצ'ליאת. ביאורו מכיל מגוון דעות השייכות לחוקרים רבים, כאשר הוא טורח לשייך כל דעה לבעליה. כמו כן הוא מספק מידע רב הנוגע לחיים החברתיים וההיסטוריים של הערבים. בשל כך, מהווה ביאורו של אל-אנבארי מקור שאמינותו לא תסולא בפז ושאין הלומד והחוקר יכולים להתעלם מקיומו.
שתי מאות לאחר מכן רואה אור ביאורו של אל-תבריזי לאל-מפצ'ליאת. ביאור זה כולל בתוכו התייחסות אל אותם שדות שאליהם התייחס אל-אנבארי קודם לכן.
המחקר הנוכחי מבקש להתחקות אחר השפעות ביאורו של אל-אנבארי על ביאורו של אל-תבריזי ואחר מידת החידוש הקיים, אם בכלל, בביאורו של אל-תבריזי לבתי קובץ שירי אל-מפצ'ליאת. תוך קריאה בביאורו הארוך של אל-אנבארי לבתי אל-מפצ'ליאת נבקש לשאול האם קיים שדה שאליו הוא לא התייחס והאם הותיר אחריו סוגיה או הזניח ממד שבו יכול היה אל-תבריזי להיאחז, לפרשן אותו ולטעון כלפיו לזכות ראשונים.
כמו כן מתעוררת השאלה הבאה: באותם מקרים שבהם מתייחס אל-תבריזי לסוגיה שבה עסק קודם לכן אל-אנבארי, האם דרך התייחסותו זהה והוא מעתיק את דברי אל-אנבארי, או לחילופין האם הוא נוהג בדרך של פרשנות שונה המבדילה אותו מאל-אנבארי, מייחדת את ביאורו, מעניקה לו ערך וחשיבות והופכת את יצירתו לחלק מספרות היסוד.
חלק מהחוקרים רואים באל-תבריזי את "גדול פרשני השיר הקדום". חלקם מכנים אותו בעל "שיטת המחקר ההוליסטית", המשלבת בפרשנותה מספר שדות ומבנה תמונה אינטגרטיבית של משמעות הבית וניתוחו. בהקשר של עבודת מחקר זו נתהה על מידת השוני הקיים בין ביאורו של אל-תבריזי לזה של אל-אנבארי ונשאל אם אמנם הוא ראוי לאותם תוארים המורעפים עליו.
במטרה לחקור את שני הביאורים ולערוך ביניהם השוואה נעשה שימוש במגוון מקורות: ספרי ביוגרפיה, שסייעו ברכישת ידיעות הנוגעות לחייהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי וכן לחייהם של חוקרים אחרים המוזכרים במחקר. ספרים שעסקו בנושא מסורות הציטטה מן הקוראן והחדית'. מקורות העוסקים בספרות המשלים, משמעותה, הסיפורים וההיסטוריה הנוגעים לה. מקורות הנוגעים לשמות המקומות, לתוואי הקרקע הגיאוגרפי, לגשם ולכוכביו. ספרים העוסקים בסוגי הצמחים ובתכונותיהם ומקורות העוסקים בחיות ובעולמן. עבודות בתחום הדקדוק והלשון שמטרת העיון בהם הייתה לבחון את הסוגיות הדקדוקיות והלשוניות הזוכות להתייחסות בשני הביאורים. בנוסף נעשה שימוש במקורות מתחום הרטוריקה והתפתחותה ובעבודות העוסקות בביקורת הספרות, היווצרותה והתפתחותה, כמו גם במקורות הנוגעים לשירה ולחשיבותה כמקור היסטורי לחיי הערבים במדבר. המקורות הנזכרים לעיל נחלקים לספרות יסוד מוקדמת ולמחקרים מודרניים. נוסף על כך עלה בידינו להשיג כמה מחקרים חדשים מהספרייה של אוניברסטית אל-ירמוך, שנכתבו במסגרת לימודיהם לתואר השני והשלישי של הסטודנטים בפקולטה לשפה וספרות ערבית שם.
מחקר זה דן אך ורק בשני הביאורים לשלושים הקצידות הראשונות של אל-מפצ'ליאת וזאת בשל חוסר האפשרות לדון בביאורי הקובץ השלם של אל-מפצ'ליאת, במסגרת היריעה המצומצמת של עבודת תואר שני. ההשוואה בין שני הביאורים במסגרת המחקר הנוכחי כוללת תחומים רבים ולו ביקשנו לעסוק בכלל שני הביאורים המקיפים את כל מאה עשרים ושמונה הקצידות של אל-מפצ'ליאת, היה הדבר מקשה על ההתעמקות וחוטא להם.
כך, הצטמצם המחקר לעיסוק בשלושים הקצידות הראשונות מתוך הרצון להתעמק ולהימנע משטחיות ומהכללות ומתוך האמונה כי תוצאותיו תשקפנה בצורה טובה את המצב הקיים בשני הביאורים הכוללים של אל-מפצ'ליאת.
תהליך ההתחקות אחר השיטה הקיימת בכל אחד משני הביאורים, בחינת טיבו של כל אחד מהם ועריכת השוואה ביניהם על בסיס התחקות זו כלל מספר שלבים, שנגעו לעיבוד המידע שהתגלה בכל אחד משניהם. שלבים אלה היו כדלהלן:
השלב הראשון: ראשית נחוץ היה לקרוא את ביאור אל-אנבארי לכל בית-שיר מתוך בתי שלושים השירים הראשונים של אל-מפצ'ליאת שמספרם עולה על שמונה מאות שבעים וששה בתים. זאת בכדי לעמוד על אופן פרשנותו, הקטגוריות אליהן הוא מתייחס והידע אותו הוא כולל בביאור.
השלב השני: שלב זה כלל מיון של המידע אותו מספק אל-אנבארי בביאור כל בית-שיר, כמו גם את מיונם של הקטגוריות והסוגיות השונות אליהן הוא מתייחס ובהן הוא דן.
ברוב רובם של המקרים גילינו כי בביאורו של בית אחד מופיעים סוגי אינפורמציה שונים, ולכן בית-השיר הבודד מסווג תחת מספר קטגוריות, כגון הקטגוריה הדקדוקית, הקטגוריה של הציטטה מתוך פסוקי הקוראן (אסתשהאד) וקטגוריית הידע הקשור לחיות.
השלב השלישי: שלב זה כלל את ארגון האינפורמציה בטבלה על מנת להקל על תהליך הניתוח שלה.
לאחר מכן ביצענו את אותם שלבים ביחס לכל אחד מבתיהם של שלושים שירי אל-מפצ'ליאת הראשונים בביאורו של אל-תבריזי.
על מנת להקל על עריכת ההשוואה בין שני הביאורים, אוחדו שתי הטבלאות יחדיו לכדי טבלאות משוות, בהתאם לקטגוריות המחקריות שלנו. הטבלאות כולן מוצגות בנספחים הנמצאים בסופה של עבודת מחקר זו על מנת לאפשר הסתכלות ברורה בכל אחת מהשיטות הנהוגות בשני הביאורים. נקודה זו במחקר הובילה אותנו לעריכת השוואה מפורטת ומעמיקה בין השניים. עריכת ההשוואה בין שני הביאורים נעשתה ביחס לפרשנויותיהם, תוך מעקב מפורט אחר שתי שיטות הפרשנות המתקיימות בכל אחד מבתי השיר של שלושים שירי אל-מפצ'ליאת הראשונים.
חלוקת הפרקים שנקבעה למחקר זה הוכתבה על ידי האינפורמציה והקטגוריות שנמצאו בשני הביאורים.
פרק א': הקוראן והחדית' כמקורות לביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
פרק ב': המשלים בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
פרק ג': המקום, הגשם וכוכביו בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
פרק ד': הצמחייה בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
פרק ה': החיות ונוכחותן בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
פרק ו': החומר הדקדוקי בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
פרק ז': החומר המורפולגי בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
פרק ח': הרטוריקה בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
פרק ט': הביקורת הספרותית בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
פרק י': ההיבט החברתי וההיסטורי בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
פרק י"א: שלשלת המסירה (אל-אסנאד) בביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי.
לאחר הבחינה של טבלאות המידע והקטגוריות העולות מתוך ביאוריהם של אל-אנבארי ואל-תבריזי הלך והתברר כי ביאורו של אל-אנבארי, מבחינת האינפורמציה והקטגוריות המופיעות בו הוא המקור לרוב החומר המופיע בביאורו של אל-תבריזי.
אל-תבריזי מצטט מביאורו של אל-אנבארי במספר נושאים מבלי שהוא מודה בכך.
שיטתו של אל-תבריזי בהעתקה מביאורו של אל-אנבארי נחלקת לשני סוגים; הראשון הנו ההעתקה מביאור אל-אנבארי, תוך ציטוט דעותיהם של המלומדים הנזכרים בביאור וציון שמות כל חוקר ודעותיו (אסנאד), אך מבלי להזכיר כי הציטטה לקוחה מביאורו של אל-אנבארי.
השני הנו העתקת דעותיהם של המלומדים המופיעים בביאור אל-אנבארי תוך התעלמות ממקורן והשמטת שמות החוקרים, כשגם במקרה זה, הוא אינו מזכיר כי הדברים לקוחים מתוך ביאורו של אל-אנבארי.
לעומת זאת אל-אנבארי מציין בהקדמה לחיבורו עקרון יסוד שאליו הוא מחויב במהלך הביאור כולו והוא שיוך המסירה (אל-אסנאד) של דעות המלומדים אותן הוא מביא. עניין זה שהוא מעקרונות היסוד של היושר המדעי הוא שהופך את חיבורו למקור מדעי מהימן בכל הנוגע לשדות אליהם הוא מתייחס בביאורו, מקור שאליו יכול לפנות הלומד והחוקר מתוך אמון גמור.
אל-תבריזי לעומתו לא מקדיש תשומת לב רבה לסוגיית המסירה (אל-אסנאד), באותה מידה שבה הוא אינו נוהג בה עקביות. פעם הוא משייך את הדעה לבעליה ופעם הוא מאזכר את הדעה כשהוא מתעלם מבעליה, כך שהחוקר חושב בטעות כי הדעה המובאת שייכת לאל-תבריזי.
התוצאה ההכרחית הנובעת מאופן פעולתו של אל-תבריזי המעתיק מאל-אנבארי ומשאר המלומדים הנה בלבולו של החוקר, הסבור כי הרעיונות המופיעים בביאורו של אל-תבריזי שייכים לו וכי הוא זה שעמל ושקד על חקירתם.
בניגוד גמור למחקרו האינציקלופדי של אל-אנבארי לאל-מפצ'ליאת הרי שחיבורו של אל-תבריזי נושא אופי דידקטי טהור והוא מחויב בו לתמציתיות ולקיצור, כפי שהוא מציין בהקדמתו. דבר זה מקבל אישור באמצעות העובדה שהוא מסביר את משמעויותיהן הלשוניות של המילים לפי סדר הופעתן בבית, מתייחס לסוגיות לשוניות או מורפולוגיות ולכל מה שמצריך הביאור, אך עושה זאת בתמציתיות, כשלאחר מכן הוא כותב בסופו של ביאור הבית: "והמשמעות" או "משמעות הבית" ואז מגלה את משמעות הבית כולו.
הממצאים שנזכרו לעיל מעידים על היקפו האינציקלופדי של ביאור אל-אנבארי. נוכל למצוא בו מידע בעל ערך הנוגע לציטטות מפסוקים קוראניים מחכימי דעת, למקומות, לגשם ולכוכביו, לצמחייה ולחיות. כמו כן נוכל למצוא בו סוגיות במורפולוגיה וברטוריקה, ומידע היסטורי הנוגע לצורת החיים הערבית ולמושגיה. מעבר לכך קיימת גם תשומת הלב שהוא מעניק לשיוך דעות החוקרים לבעליהם (אסנאד). כל אלה הופכים ביאור זה לביאור שלם הממזג בתוכו את הקטגוריות שפורטו לעיל. ביאור שהנו מקור מדעי לידע אודות הערבים, תנאי חייהם, סביבתם והמושגים השאובים מהם, ובתור שכזה ראוי לשאת בתואר 'דיואן אל-ערב'.
תרומתו של אל-תבריזי בולטת בשדה הדקדוקי. ניתן לאומר בפסקנות כי בשדה זה שמורה לו הזכות הגדולה בביאור אל-מפצ'ליאת וכי תרומתו של אל-אנבארי בתחום זה זניחה. התייחסותו המקיפה והרחבה יותר מבחינה כמותית של אל-תבריזי לשדה הדקדוקי, לעומת זו של אל-אנבארי, קשורה לגורם אחד או לשני גורמים גם יחד; הראשון הנו התקופה בת כשתי המאות המפרידה בין השניים. במהלך תקופה זו התבהרו מושגי הדקדוק והתגבשו הוראותיו וחוקיו, ואל-תבריזי הפיק מהם תועלת בביאורו לסוגיות הדקדוקיות שבהן דן. לעומת זאת הגורם השני נוגע להתחנכותו של אל-תבריזי על ברכיהם של חוקרי דקדוק כדוגמת אבן אל-דהאן, אל-ג'רג'אני, אל-רקי ואבן ג'ני.
אף על פי שאל-אנבארי מביא עמדות השייכות למלומדי שתי האסכולות זו של אל-בצרה וזאת של אל-כופה, הרי שניתן להבחין כי הוא נוטה אל עבר אסכולת כופה. נקודות המבט של אל-פראא', ת'עלב ואבן אל-אעראבי זוכות אצלו לנוכחות בולטת: את סיבויה הוא מזכיר רק פעם אחת ואילו את נקודת מבטו של ח'ליל אינו מזכיר כלל. עם זאת, לא נוכל לפסוק סופית בסוגיה הזאת כיוון שהיא דורשת מחקר רחב יותר. במידה דומה בולטת נטייתו של אל-תבריזי לאסכולת בצרה, כשאין בנמצא אצלו איזכורים כלשהם של מלומדים כופיים.
כמו כן בולטת תרומתו של אל-תבריזי בקטגוריה של הציטוט מתוך פסוקי הקוראן, עניין שסיבתו נעוצה ביכולתו למיון חיבורים הקשורים לקוראן כגון: "הנספח לדקדוק הקוראן" ו"פרשנות הקוראן".
נראה כי נקודת מבטו של אל-אצמעי המשתייך לאסכולת כופה זוכה לתפוצה רחבה בשני הביאורים, אך בולטת באופן מובהק יותר בביאורו של אל-אנבארי, בעל הנטייה לאסכולה הכופית. היא מופיעה שם תחת קטגוריות מגוונות של לשון, דקדוק, מורפולוגיה וביקורת ספרות, כשההיבט הדומיננטי הוא הלשוני.
ניתן לייחס את ההתעניינות של שני הביאורים גם יחד בדבריו ובדיעותיו של אל-אצמעי למקומו הבולט בקרב החוקרים, מבחינת תרומתו לתחומי ביקורת הספרות והלשון. כמו כן הוא הצטיין בייחודו בין הבלשנים, ויעידו על כך ספריו הרבים, שאותם שיבח אל-נדים (438 הג'רית, 1047 לספירה) בספרו אל-פהרסת.
אל-אנבארי משתייך אל הדור החמישי של הפרשנים, שראו חשיבות בהגדרת היקף המחקר שלהם, המתדולוגיה של הפרוייקט ושלבי ההתקדמות. כמו כן, הם נהגו להזכיר מי סייע ומי ייעץ להם, ולהכריז על כל אלה במסגרת ההקדמה שיצאה לאור בפתח החיבור.
נראה כי אל-אנבארי לא הסתפק באותה הקדמה כללית שאותה מיקם בתחילת ביאורו ושבה הסביר אודות קו הפעולה שלו בביאור אל-מפצ'ליאת, אלא שאף להזכיר בכל מפצ'ליה ידע חברתי והיסטורי. להערכתנו, ניתן לראות בידיעות רבות הערך הללו הקדמה השייכת למפצ'ליה המבוארת על ידו, שבה הוא שופך אור על הנמסר בבתיה: בכך מתבררים היקף ידיעותיו של אל-אנבארי ואופקיו המדעיים הרחבים.
אין ספק, אם כך, כי שני הביאורים הללו משופעים במידע מגוון שיש צורך במספר רב של מחקרים על מנת להקיף אותו. מבין הנושאים הראויים למחקר נפרד ומקיף ניתן למנות את בתי השיר (השוהאד) השזורים בשני הביאורים באופן כללי ובמיוחד בביאור אל-אנבארי. בתי שיר אלה נחלקים בין משוררי הג'אהליה, המשוררים המח'צ'רמין (המשתייכים הן לתקופת הג'אהליה והן לתקופת האסלאם) ומשוררי האסלאם, כשלעיתים מוזכרים בתים שלמים ולעיתים חלקים מהם. מספרם של המשוררים בשלושים השירים הראשונים של אל-מפצ'ליאת, נושא עבודת מחקר זו, עולה על מאה משוררים.
מחקר עתידי של השירים הללו ייתכן ויבחן מספר שאלות כגון: מהי התקופה שעליה הרבה הפרשן להיסמך בכל אחד משני הביאורים- תקופת הג'אהליה, תקופת המשוררים המח'צ'רמין או תקופת האסלאם? מהן הסיבות שגרמו לפרשן להרבות באזכור שואהד השייכים לתקופה מסוימת ולהמעיט באזכור שוהאד השייכים לתקופה אחרת? האם שיריו של משורר מסוים או של מספר משוררים זוכים לבולטות באחד משני הביאורים: ואם אכן מתקיים מצב כזה, אזי מהן סיבותיו?
האם משויכים השירים כולם לבעליהם או מובאים באופן אנונימי ללא שם המשורר ועוד נושאים כגון אלה הנוגעים אל השיר ואל אופן הגשתו. כמו כן, באמצעות לימוד שירי השואהד ניתן לחקור סוגיה רבת חשיבות נוספת בחקר השיר הערבי הקדום, סוגית האינטרטקסטואליות בין המשוררים הקדומים: כיצד פיתח משורר נושא, דימוי או מטאפורה מסוימים מתוך עבודתו של משורר אחר שקדם לו.
תוצאותיו של מחקר זה מביאות אותנו שלא להסכים עם הערכתם של חלק מן החוקרים הרואים באל-תבריזי את 'גדול פרשני השיר הקדום'. נוסף על כך, איננו מסכימים עם קבאוה, בקביעתו כי אל-תבריזי ראוי, על שיטת מחקרו לתואר בעל 'שיטת המחקר ההוליסטית' וזאת במקביל להודאתו המנוגדת במקום אחר ששם הוא מציין כי אל-תבריזי 'אינו מעורר מחלוקת נשכחת, ואינו דן בסוגיות שהפרשנים הקודמים לו כשלו בהצגתם'. במקום אחר בספרו מסכים קבאוה כי ביאורו של אל-תבריזי אינו אלא 'העתקה ישירה, שיש בה אך מעט מהיצירתיות העצמית'.
על אף הודאתו זו של קבאוה, הוא עדיין משייך לאל-תבריזי את 'שיטת המחקר ההוליסטית' שכן בעיניו היא מאגדת בתוכה את ניתוח המשמעויות בשיר ופרשנותם וחושפת את תנאיו ההיסטוריים וממדיו הלשוניים והדקדוקים. הוא סבור כי ביאורו של אל-תבריזי ממזג בין ההצגה ההיסטורית, הפרשנות של הבלתי-מובן, ניתוח המשמעויות, הטיפול בבעיות הלשוניות והדקדוקיות ופרישת הסוגיות הנוגעות לרטוריקה ולביקורת הספרות. אנו לעומת זאת, סבורים כי אל-אנבארי הוא שראוי לתואר 'בעל שיטת המחקר ההוליסטית' יותר מאשר אל-תבריזי.
More
Less
Experience
Years of experience: 19. Registered at ProZ.com: Jul 2010.
Bilingual (Hebrew and English) from an early age, I acquired my knowledge of spoken Arabic while working at the bilingual school for Jewish-Arab education in Jerusalem, Israel. My knowledge of literary Arabic deepened during my M.A studies at the department of Translation Studies at Bar-Ilan University, where I wrote a thesis examining the ways in which the hybrid identities of Mahmoud Darwish’s book translators into Hebrew, are reflected in their translations. I am currently working on my PhD thesis at the University of Toronto which sets up to perform a comparative reading of Modern Palestinian and Modern Hebrew poetry.
Translation Experience
I have over ten years of translating experience, spanning a variety of topics and genres. These projects include: subtitles translation for T.V shows and other PR movies, translation of academic articles and thesis abstracts, translation of various short literary works, technical translation and simultaneous/consecutive translation services.
What is important to me as a translator?
Punctuality and meeting the client’s deadlines are essential to me, as well as maintaining a dialogue with the client, and being attentive to his/her specific needs.
Rates
My rates are flexible, and they depend upon the complexity of the material and time limitations.
Finally
I take the impossible task of the translator - namely, the transferring of signs from one language and culture to another - very seriously.
