This site uses cookies.
Some of these cookies are essential to the operation of the site,
while others help to improve your experience by providing insights into how the site is being used.
For more information, please see the ProZ.com privacy policy.
Freelance translator and/or interpreter, Verified site user
Data security
This person has a SecurePRO™ card. Because this person is not a ProZ.com Plus subscriber, to view his or her SecurePRO™ card you must be a ProZ.com Business member or Plus subscriber.
Affiliations
This person is not affiliated with any business or Blue Board record at ProZ.com.
English to Polish: PAIN MANAGEMENT IN THE EHLERS-DANLOS SYNDROMES (FOR NON-EXPERTS) General field: Medical Detailed field: Medical (general)
Source text - English Pradeep Chopra, Brad Tinkle, Claude Hamonet, Isabelle Brock, Anne Gompel, Antonio Bulbena, and Clair Francomano, adapted by Benjamin Guscott
Long-term (chronic) pain in the Ehlers-Danlos syndromes (EDS) appears early, is common, and may be severe. There has not been enough research on treatments to properly guide how pain in EDS should be managed. Causes and contributors to pain in EDS can include joints coming out of position, previous surgery (often done to treat pain), muscle weakness, improper movement in the neck and back, or issues with sense of joint position. People affected can come to a doctor with general body pain, tiredness, headaches, or pain in the stomach, genitals, face, or jaw. Management can focus on treating the cause (like joints coming out of position) and lowering the sensation of pain. Methods of pain management in EDS include physiotherapy, medication, cushions, compressive clothes, and braces, as well as behavioral adaptation.
A Review of Literature About Pain in the Ehlers-Danlos Syndromes
Pain in the Ehlers-Danlos syndromes (EDS) may be linked to the level of joint mobility, how often joints come out of position (dislocate or sublux), how prone the person is to injury, previous surgery, muscle pain, and may become long-term. Pain can be limited to muscles or can be more widespread and may occur over a short period or continue over long periods of time. Pain may interfere with many aspects of daily living and can affect sleep quality (which is common in EDS), contributing to other difficulties independent of the level of tiredness.
Research has consistently found pain to be common in those with EDS and hypermobile type EDS (hEDS). In EDS, pain often begins in joints or limbs, which is influenced by factors such as lifestyle, sports activities, previous damage or surgery, and existing conditions. Many patients report their first painful sensations in relation to an incident such as dislocations, sprains as well as “growing pains” mostly localized to the knees or thighs. The majority of patients with hEDS were female. Children may not be believed by doctors about their pain and can be wrongly diagnosed or dismissed based on this. Children can also come to the doctor with recurring unexplained bruising or multiple joint problems that lead to accusations of child abuse.
Neck pain is a common feature of hEDS and is often associated with headaches. Loose ligaments connecting the skull and neck as well as a hypermobile neck can lead to problems: swallowing, speech difficulty, changes in walking, bodily weakness, uncontrolled muscle contractions, altered senses, and changes in automatic (autonomic) bodily functions like heart rate, blood pressure, body temperature, and digestion. Headaches often occur in EDS and were more common and more disabling in those with hEDS. A recent study reported headaches occurring in a third of patients with EDS. Issues with tension and stress or problems with the jaw may be major causes of headaches.
Chronic Pain
Chronic pain (pain that lasts a long time), is one of the major symptoms showing in patients with hEDS and is experienced by a very large proportion of hEDS patients. Chronic pain can often be a general body pain, affecting almost every part of the patient. Loss of sense of joint position could be an important factor in hEDS-related chronic pain. The detection of position, movement, and interaction of the body with the environment is needed to allow balance and prevent damage to joints and ligaments. Loss of this sense may be due to excessive joint movement damaging the ability to sense, or due to pain lowering the ability to sense. Improving this positional sense may help improve functions like balance as well as chronic pain.
The evidence to show the precise cause of pain in hEDS is weak. Proposed mechanisms are drawn from other chronic pain conditions and require further study. Investigation into the biological causes of pain in EDS suggests it is not caused by nerve damage, but an increased sensitivity, possibly sharing mechanisms with a condition called fibromyalgia. Treatment of chronic pain should be in treating the underlying cause of the pain.
Pain Management
Management of chronic pain in hEDS is made difficult by a lack of evidence-based research specific to EDS showing effective approaches. Pain management adapts and alters methods used in non-EDS patients. Generally, pain management focuses on treating the cause of pain (such as dislocation of a joint) and minimizing the sensation of pain.
Key Points in the Management of Pain in Hypermobile Type EDS
Successful pain management requires several approaches working together.
Physiotherapy: evidence suggests patients who receive exercise-based treatments improve over time. Stretching exercises should be very gentle to avoid causing joint injury.
Cognitive behavioral therapy: may be helpful for all patients, especially those whose pain is difficult to control.
Medication and devices: These are varied and each can have benefits and drawbacks.
Drugs for pain. These may be used depending on the type of pain such as pain from inflammation, or for immediate relief from severe pain. Some drugs used for treating pain such as opioids or NSAIDs (ibuprofen, naproxyn) can be harmful over long periods of time or in EDS patients with a condition called mast cell activation syndrome. Drugs for nerve pain may not be suitable in hEDS because of the effect they have on bodily functions already badly affected. Lidocaine is a short-lasting drug for local pain relief and can be useful when joints misalign, for gum pain, and in serious cases of painful intercourse.
Hormonal control. For those with painful periods or worse symptoms around menstruation.
Transcutaneous neuro-stimulator (TENS) for pain: a device to block pain signals.
Cushions and mattresses: ease discomfort during sitting/lying.
Treatments for positional sensing: compressive (tight) clothing, physiotherapy, shoe inserts.
Drugs for uncontrolled muscle contractions: some drugs or combinations of drugs may improve uncontrolled muscle contractions, pain, and tiredness.
Treatment of fatigue and pain: as fatigue and pain are linked when it comes
to disability, treating fatigue can help with pain, and managing pain can help
with fatigue.
Future Directions
The management of the often severe, changing, debilitating pain in patients with hEDS is currently not good enough. Commonly-used pain medications do not help treat most patients, probably because the cause of pain is different to most cases. We think that more research into pain management, fatigue management, and uncontrolled muscle movements is needed, as well as a better understanding of how the patient uses energy and their positional sensing.
Research into the following subjects are urgently needed:
Identifying the differences between fibromyalgia and hEDS. The cause of pain may be different in fibromyalgia and hEDS, meaning that we might need to use different treatments. Many people are diagnosed improperly with fibromyalgia and not getting ideal treatment.
Early diagnosis. Diagnosing early could lead to better quality of life. Following on from this, looking at better ways of diagnosing EDS in children would be helpful.
Research into using anti-inflammatory drugs (NSAIDS).
Oxygen therapy. Giving oxygen with a face mask can help with certain serious migraines, and decreases pain in EDS.
Positional sensing problems. Looking at how positional sensing relates to pain and fatigue.
Hormonal changes and pain. More work needs to be done to understand how hormones alter pain management in EDS.
Treating uncontrolled muscle contractions: can increase joint problems and therefore pain.
How the body uses energy in hEDS. Problems with how energy is used by cells may be contributing to fatigue, but needs more attention.
Low Dose Naltrexone (LDN). A drug called naltrexone may be helpful in some patients with specific kinds of pain and has been reported as helpful for managing chronic pain in hEDS.
This article is adapted from: This article is adapted from: Chopra P, Tinkle B, Hamonet C, Brock I, Gompel A, Bulbena A, Francomano C. (2017). Pain management in the Ehlers-Danlos syndromes. Am J Med Genet Part C Semin Med Genet 175C:212–219. http://bit.ly/2obxv5v
Translation - Polish Pradeep Chopra, Brad Tinkle, Claude Hamonet, Isabelle Brock, Anne Gompel, Antonio Bulbena i Clair Francomano, adaptacja: Benjamin Guscott
Długotrwały (przewlekły) ból przy zespole Ehlersa-Danlosa (EDS) pojawia się wcześnie, jest często spotykany i może być silny. Nie przeprowadzono wystarczająco dużo badań dotyczących leczenia aby wprowadzić odpowiednie wytyczne co do leczenia bólu w EDS. W EDS do bólu przyczyniać się mogą przesunięcia powierzchni stawów, wcześniejsze operacje (często wykonywane, by ból uśmierzyć), osłabienie mięśni, nieprawidłowe ruchy szyi i pleców lub problemy z percepcją pozycji stawów. Osoby dotknięte tym problemem zgłaszają się z uogólnionym bólem ciała, zmęczeniem, bólami głowy, brzucha, genitaliów, twarzy czy szczęki. Postępowanie może się skupiać na leczeniu przyczyny (jak w przypadku dyslokacji) i zmniejszaniu wrażenia bólu. Do metod leczenia bólu w EDS należą fizjoterapia, kuracja lekami, poduszki, odzież kompresyjna i aparaty ortopedyczne, jak również dostosowanie zachowania.
Przegląd literatury dotyczącej bólu w Zespole Ehlersa-Danlosa
Ból w Zespole Ehlersa-Danlosa może być powiązany ze stopniem ruchomości stawów, z tym, jak ich powierzchnie ulegają przesunięciu (zwichnięciom lub podwichnięciom), jak bardzo osoba podatna jest na urazy, z przebytymi operacjami, bólami mięśniowymi, może też stać się długotrwały. Ból może występować przez krótki czas lub rozciągać się na dłuższy okres. Ból może ingerować w wiele aspektów codziennego życia i wpływać na jakość snu (jest to częste w EDS), przyczyniając się do innych trudności niezależnie od stopnia zmęczenia.
Badania konsekwentnie potwierdzały, że u osób z EDS i typem hipermobilnym EDS (hEDS) ból występuje często. W EDS ból nierzadko ma początek w stawach lub kończynach, na co mają wpływ czynniki takie jak styl życia, aktywność sportowa, wcześniejsze urazy lub operacje i istniejące schorzenia. Wielu pacjentów donosi o pierwszych bolesnych odczuciach w odniesieniu do przypadków takich, jak zwichnięcia, skręcenia oraz bólów wzrostowych, zwykle w kolanach czy udach. Większość pacjentów z hEDS było płci żeńskiej. Lekarze mogą nie wierzyć dzieciom skarżącym się na ból i na tej podstawie błędnie je zdiagnozować lub odprawić. Dzieci mogą również zgłaszać się z powtarzającymi się, niewyjaśnionymi siniakami lub wielokrotnymi problemami ze stawami, co prowadzi do oskarżeń o przemoc wobec nich.
Ból szyi jest powszechną cechą hEDS i często wiąże się z bólami głowy. Wiotkie ścięgna łączące szyję z głową i hipermobilna szyja mogą powodować problemy: trudności w przełykaniu i mówieniu, zmiany w chodzie, osłabienie ciała, niekontrolowane skurcze mięśni, zaburzenia zmysłów oraz zmiany w autonomicznych funkcjach organizmu takich jak tętno, ciśnienie krwi, temperatura ciała, trawienie. W EDS często występują bóle głowy, są bardziej powszechne i obezwładniające u osób z typem hEDS. Niedawne badanie podaje, że bóle głowy występują u jednej trzeciej osób z EDS. Problemy z napięciem mięśniowym i uciskiem lub problemy ze szczęką mogą być tego główną przyczyną.
Ból przewlekły
Ból przewlekły (taki, który trwa bardzo długo) jest jednym z głównych objawów występujących u pacjentów z hEDS i dotyka ich duży odsetek. Przewlekły ból może być często uogólniony, obejmując prawie wszystkie części ciała pacjenta. Utrata poczucia pozycji stawów może być ważnym czynnikiem chronicznego bólu związanego z hEDS. Zdolność wykrywania pozycji, ruchu i interakcji ciała z otoczeniem jest potrzebna, by zachować równowagę i uniknąć uszkodzeń stawów i ścięgien. Utrata tego zmysłu może być skutkiem nadmiernych ruchów stawów lub bólu osłabiających zdolność czucia. Polepszenie tego zmysłu mogłoby pomóc w poprawie funkcji takich jak równowaga, jak również uśmierzyć chroniczny ból. Nie ma mocnych dowodów na dokładne przyczyny bólu w hEDS. Proponowane mechanizmy są zaczerpnięte z innych schorzeń, w których występuje przewlekły ból i wymagają dalszych badań. Dociekanie biologicznych przyczyn przewlekłego bólu w EDS sugeruje, że nie jest spowodowany przez uszkodzenia nerwów, lecz zwiększoną wrażliwość, być może według tego samego mechanizmu co inne schorzenie - fibromialgia. Leczenie przewlekłego bólu powinno bazować na leczeniu jego przyczyny.
Leczenie bólu
Leczenie bólu chronicznego jest utrudnione przez brak badań opartych na dowodach właściwych dla EDS i pokazujących skuteczne podejście. W leczeniu adaptuje się i zmienia metody używane u pacjentów bez EDS. Na ogół leczenie bólu skupia się na leczeniu jego przyczyny (np. zwichnięcia) i zminimalizowaniu jego odczuwania.
Kluczowe kwestie w leczeniu bólu w hipermobilnym typie EDS
1. Pomyślne leczenie bólu wymaga współpracy kilku metod.
2. Fizjoterapia: dowody wskazują, że pacjenci poddani leczeniu opartemu na ćwiczeniach wykazują stopniową poprawę. Ćwiczenia rozciągające powinny być bardzo łagodne, by uniknąć uszkodzeń stawów.
3. Terapia poznawczo-behawioralna: może być pomocna dla wszystkich pacjentów, zwłaszcza tych, których ból jest trudny do kontrolowania.
4. Leki i urządzenia: są różnorodne i każde może mieć wady i zalety.
• Leki przeciwbólowe: używane w zależności od rodzaju bólu, np. spowodowanego stanem zapalnym, lub w celu natychmiastowego uśmierzenia silnego bólu. Niektóre z używanych w tych celach leków, jak opioidy czy NLPZ (ibuprofen, naproksen), mogą być szkodliwe przy długotrwałym stosowaniu lub u pacjentów z EDS ze schorzeniem zwanym Zespołem Aktywacji Komórek Tucznych. Leki przeciw nerwobólom mogą nie być wskazane w hEDS ze względu na ich działanie na funkcje organizmu, które już są silnie dotknięte. Lidokaina jest krótko działającym lekiem miejscowym i może być pomocna przy nieprawidłowym ustawieniu stawów, bólach dziąseł i poważnych przypadkach bolesnego współżycia.
• Regulacja hormonalna: dla osób z bolesnymi miesiączkami i innymi niekorzystnymi objawami.
• Przezskórny neurostymulator (TENS) przeciw bólowi: urządzenie blokujące sygnały bólowe.
• Poduszki i materace antyodleżynowe: zmniejszają dyskomfort podczas siedzenia/leżenia.
• Kuracja czucia głębokiego: kompresyjna (obcisła) odzież, fizjoterapia, wkładki ortopedyczne.
• Leki przeciw niekontrolowanym skurczom mięśni: niektóre leki lub ich kombinacje mogą wpłynąć pozytywnie na niekontrolowane skurcze mięśni, ból i zmęczenie.
• Kuracja zmęczenia i bólu: ponieważ zmęczenie i ból są powiązane w kwestii niepełnosprawności, leczenie zmęczenia może wpłynąć pozytywnie na ból, a leczenie bólu na zmęczenie.
Przyszłe kierunki
Leczenie często silnego, zmiennego i obezwładniającego bólu u pacjentów z hEDS nie jest aktualnie wystarczające. Powszechnie używane leki przeciwbólowe nie są skuteczne u większości pacjentów prawdopodobnie dlatego, że przyczyna bólu jest odmienna. Uważamy, że jest potrzebne więcej badań nad leczeniem bólu, zmęczenia i niekontrolowanych ruchów mięśni, jak również lepsze zrozumienie gospodarowania energią i czucia głębokiego pacjenta.
Badania są pilnie potrzebne w następujących kwestiach:
• Identyfikacja różnic między fibromialgią a hEDS. Przyczyna bólu może być różna w fibromialgii i hEDS, co oznacza, że możemy potrzebować różnych sposobów leczenia. Wielu ludzi otrzymało błędną diagnozę fibromialgii i nie otrzymuje najlepszego leczenia.
• Wczesna diagnoza. Wczesne zdiagnozowanie mogłoby doprowadzić do poprawy jakości życia. Idąc dalej, pomocne byłoby przyjrzenie się lepszym sposobom diagnozowania EDS u dzieci.
• Badania nad użyciem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).
• Terapia tlenowa. Podawanie tlenu poprzez maskę tlenową może pomóc w pewnych przypadkach ciężkich migren i zmniejsza ból w EDS.
• Problemy z czuciem głębokim. Przyjrzenie się, jaki czucie głębokie ma związek z bólem i zmęczeniem.
• Zmiany hormonalne i ból. Należy włożyć więcej wysiłku w zrozumienie, jak hormony zmieniają leczenie bólu w EDS.
• Leczenie niekontrolowanych skurczów mięśni. Mogą nasilać problemy ze stawami, a tym samym ból.
• Gospodarowanie energią przez organizm w hEDS. Problemy z gospodarką energetyczną komórek mogą przyczyniać się do zmęczenia, lecz wymaga to dokładniejszego zbadania.
• Terapia naltreksonem w niskiej dawce (LDN). Lek o nazwie naltrekson może być pomocny u pacjentów z niektórymi rodzajami bólu i został uznany za pomocny w leczeniu bólu przewlekłego w hEDS.
Ten artykuł został zaadaptowany z: Chopra P., Tinkle B., Hamonet C., Brock I., Gompel A., Bulbena A., Francomano C. (2017). Pain management in the Ehlers-Danlos syndromes. Am J Med Genet Part C Semin Med Genet 175C:212-219. http://bit.ly/2obxv5v
English to Polish: PSYCHIATRIC AND PSYCHOLOGICAL ASPECTS IN THE EHLERS-DANLOS SYNDROMES (FOR NON-EXPERTS) General field: Medical Detailed field: Psychology
Source text - English Antonio Bulbena, Carolina Baeza-Velasco, Andrea Bulbena-Cabré, Guillem Pailhez, Hugo Critchley, Pradeep Chopra, Nuria Mallorquı-Bagué, Charissa Frank, and Stephen Porges, adapted by Benjamin Guscott
There is increasing evidence pointing towards a high occurrence of anxiety among those with hypermobile type Ehlers-Danlos syndrome (hEDS). There is also limited but growing evidence of a link with depression, eating, and neuro-developmental disorders. The underlying mechanisms include genetic risks, problems with the automatic control of body functions, sensitivity to external and internal stimuli, and decreased sense of position. Recent studies have also shown an increase response in emotion processing brain areas which could explain the high emotional reactivity. Management should include psychiatric and psychological approaches, not only to relieve the conditions but also to improve abilities to cope through proper drug treatment, psychotherapy, and psychological rehabilitation with modern physiotherapy. A broad approach should be implemented to ensure proper assessment and to guide for more specific treatments. Future lines of research should further explore the psychological issues associated with JHS/hEDS to define the nature of a relationship.
Introduction
The relationship between Joint Hypermobility Syndrome/hypermobile type Ehlers-Danlos syndrome (JHS/hEDS) and anxiety was an unexpected finding that we first described in 1988 at the Hospital del Mar in Barcelona. The coincidence prompted us to study this association in more detail. Prior to this study, there were some scattered observations in the literature pointing to this new direction. In 1957, rheumatologist Rotes-Querol and Argany observed a remarkable degree of nervous tension suffered by patients with hypermobility. JHS/hEDS is a condition associated with problems in the muscles, joints, and bones, possibly resulting from deficiency and genetic alterations affecting the formation of collagen. For the purposes of this article, the syndromes joint hypermobility syndrome (JHS) and the hypermobile type of Ehlers-Danlos are considered as a single entity (JHS/hEDS). In this article, we review the psychopathology associated with JHS/hEDS, as well as the possible explanations for such association, the controversies, management, and future lines of research.
Psychopathology
The relationship between JHS/hEDS and anxiety disorders has been widely explored during the past 30 years and current literature supports a solid association between these two. In one study 70% of hypermobile patients had some type of anxiety disorder, compared to 22% in the control group. These findings have been backed up since then, with anxiety repeatedly being linked to JHS/hEDS. Evidence for JHS/hEDS involvement in other disorders is less well established, but some evidence exists for possible association with mood disorders, personality disorders, addictions, eating disorders and psychosis.
Neurodevelopmental Disorders
Recent research seems to indicate a degree of co-occurrence of JHS/hEDS and some neuro-developmental disorders including attention-deficit/hyperactivity disorders (ADHD) and developmental coordination disorder (DCD). In the area of ADHD, researchers found that adults with ADHD had higher rates of JH and problems with automatic control of body functions (dysautonomia) compared to healthy controls. Other researchers observed high co-occurrence of JH or EDS with ADHD. Concerning DCD, children with DCD have more symptoms associated with JHS/hEDS compared to typically developing children. The relationship between JH and DCD may be due to poor positional sensing in affected children.
Psychiatric and Psychological Treatment for hEDS
There is significant evidence that JHS/hEDS patients take more anxiety medications. High levels of anxiety and depression are frequent in JHS/hEDS and it has been shown that negative emotions may increase the experience of pain. Patients with a JHS/hEDS had high scores for fear of movement, JHS/hEDS patients also have sensitization to pain and bodily signals/sensations. These aspects related to increased perception and/or reduced tolerance of pain might influence the pain experience.
Dysfunctional coping strategies are associated with JH. However, there are no studies exploring the coping strategies in JHS/hEDS; the psychological aspects of pain perception merit more research to develop treatments programs. Some cognitive behavioral therapy (CBT) approaches have been developed and suggested that CBT is valuable in the pain management of JHS/hEDS patients.
Possible Causes
Although it is possible that some psychiatric symptoms, risk or defensive behaviors, and personality traits can be a consequence of adaptation and difficulties in dealing with long-term illnesses, biological causes have been considered to explain this association. The genetic link with anxiety should be further explored. Proposed mechanisms include structural differences in emotional-regulating parts of the brain and a link between anxiety disorders and poor control of automatic bodily functions. Anxiety correlates with hypermobility, and hypermobility scores were also associated with other emotional areas in the brain. Different bodily inputs can influence thoughts, feelings, and behavior. Considering the growing evidence of enhanced body awareness and sensitivity among JHS/hEDS, there might be an excess of alarming information which leads to psychological discomfort and psychiatric conditions.
Controversies
There are some controversies regarding mental disorders in JHS/hEDS that should be addressed. First, patients with long-term pain and decreased functionality often display anxiety and depression, independently of the hEDS diagnosis. Another point is that hEDS is associated with multiple conditions like dysautonomia, which can cause a broad spectrum of physical complaints that can mimic anxiety-like symptoms. For instance, patients experiencing intense heart rate changes could be misdiagnosed with panic attacks. Another example could be the extreme tiredness caused by poor sleep could be mistaken as depression. The key lies in being able to identify the cause.
Another controversy in hEDS lies in diagnosing children when they appear with pain, bruising, dislocations, dizziness, and tiredness. Symptoms of hEDS can be misdiagnosed only as a mental disorder in the child or parent when in fact, both bodily and mental symptoms often coexist. It is crucial that those making assessments of hEDS patients are trained correctly.
Management
The psychiatric issues have to be explored and properly evaluated in patients. Pain, negative feelings, and poor emotion regulation are frequent. The consideration of all these aspects can help develop evidence based treatment such as CBT. Future lines of research: (1) a comprehensive model to understand the illness is needed. (2) Research on the underlying mechanisms is necessary, particularly to find genetic links. The link between pain and body awareness, and their link to psychiatric findings needs to be uncovered. (3) Combined treatments should be developed and tested for better evidence based management. (4) Guidelines of care should be implemented. (5) Preventive strategies, particularly among children should be tested and implemented. This may help to guide for more specific treatments and to avoid undesirable outcomes in the adulthood. However, while the link between JHS/hEDS and anxiety has been well established, there is limited evidence in other mental disorders, these should be investigated.
Concluding Remarks
To conclude, patients with JHS/hEDS often suffer from anxiety disorder and the link has been repeatedly found. There is limited evidence about other links that should be investigated. Comprehensive models including both bodily and psychological symptoms should be taken with their corresponding treatments to manage and treat this condition.
This article is adapted from: Bulbena A, Baeza-Velasco C, Bulbena-Cabre A, Pailhez G, Critchley H, Chopra P, Mallorquı-Bague N, Frank C, Porges S. 2017. Psychiatric and psychological aspects in the Ehlers–Danlos syndromes. Am J Med Genet Part C Semin Med Genet 175C:237–245. http://bit.ly/2C2tpoQ
Translation - Polish Antonio Bulbena, Carolina Baeza-Velasco, Andrea Bulbena-Cabré, Guillem Pailhez, Hugo Critchley, Pradeep Chopra, Nuria Mallorqui-Bagué, Charissa Frank i Stephen Porges, adaptacja: Benjamin Guscott
Coraz więcej dowodów wskazuje na częste występowanie zaburzeń lękowych u cierpiących na hipermobilny typ zespołu Ehlersa-Danlosa (hEDS). Rośnie także dotychczas ograniczona liczba dowodów na związek z depresją, zaburzeniami odżywiania oraz neurorozwoju. Do mechanizmów za to odpowiedzialnych należą: ryzyko genetyczne, problemy z autonomiczną kontrolą funkcji organizmu, wrażliwość na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne oraz osłabiony zmysł orientacji ciała. Ostatnie badania wykazały także zwiększone reakcje mózgu w obszarze przetwarzania emocji, co może tłumaczyć wysoką reaktywność emocjonalną. Postępowanie powinno obejmować podejście psychiatryczne i psychologiczne nie tylko w celu łagodzenia okoliczności, ale również aby poprawić umiejętność radzenia sobie z trudnościami poprzez odpowiedni dobór leków, psychoterapię oraz połączenie rehabilitacji psychologicznej z nowoczesną fizjoterapią. Należy zastosować szersze podejście w celu odpowiedniej oceny i ukierunkowania na bardziej specyficzne leczenie. W przyszłości linie badań powinny być zorientowane na głębsze poznanie problemów psychologicznych związanych z JHS(ZHK)/hEDS aby zdefiniować charakter tego związku.
Wprowadzenie
Związek pomiędzy Zespołem Hipermobilności Konstytucjonalnej/hipermobilnym typem zespołu Ehlersa-Danlosa (JHS/hEDS) a zaburzeniami lękowymi był nieoczekiwanym odkryciem opisanym po raz pierwszy w 1988 roku w Szpitalu del Mar w Barcelonie. Ten przypadek popchnął nas do bardziej szczegółowego zbadania tego powiązania. Wcześniej w literaturze można było znaleźć pewne rozproszone obserwacje wskazujące ten nowy kierunek. W 1957 reumatolodzy Rotes-Querol i Argany zaobserwowali imponujący stopień napięcia nerwowego, na jaki cierpieli pacjenci z hipermobilnością. JHS/hEDS jest schorzeniem kojarzonym z problemami dotyczącymi mięśni, stawów i kości, prawdopodobnie wynikającymi z niedoborów i zmian genetycznych wpływających na tworzenie kolagenu. Na potrzeby tego artykułu Zespół Hipermobilności Konstytucjonalnej (JHS) i hipermobilny typ zespołu Ehlersa-Danlosa traktujemy jako jeden podmiot (JHS/hEDS). Przyglądamy się psychopatologii powiązanej z JHS/hEDS jak również możliwym wyjaśnieniom tego powiązania, kontrowersjom, postępowaniu i przyszłym liniom badań.
Psychopatologia
W ostatnich 30 latach powszechnie zajmowano się związkiem między JHS/hEDS a zaburzeniami lękowymi i dzisiejsza literatura wspiera ich solidne powiązanie. W jednym z badań 70% hipermobilnych pacjentów cierpiało na zaburzenia lękowe w porównaniu z 22% w grupie kontrolnej. Wyniki te były potem potwierdzane i zaburzenia lękowe łączone wielokrotnie z JHS/hEDS. Dowody na wpływ JHS/hEDS na inne zaburzenia są w mniejszym stopniu ugruntowane, jednak niektóre wskazują na możliwy związek z zaburzeniami nastroju i osobowości, nałogami, zaburzeniami odżywiania i psychozą.
Zaburzenia neurorozwojowe
Ostatnie badania zdają się wskazywać na pewien stopień współwystępowania JHS/hEDS i niektórych zaburzeń neurorozwojowych jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) czy dyspraksja (DCD). W zakresie ADHD odkryto, że wsród doroslych z ADHD częściej występuje hipermobilność stawów i problemy z autonomiczną kontrolą funkcji organizmu (dysautonomia) w porównaniu do zdrowej grupy kontrolnej. Inni badacze zaobserwowali częste współwystępowanie JH i EDS z ADHD. Jeśli chodzi o DCD, dzieci z DCD mają więcej obawów utożsamiaych z JHS/hEDS w porównaniu do dzieci rozwijających się typowo. Związek między JH i DCD może być spowodowany osłabionym czuciem głębokim dotkniętych DCD dzieci.
Leczenie psychiatryczne i psychologiczne hEDS
Jest wiele dowodów na to, że pacjenci z JHS/hEDS pzyjmują więcej leków przeciwlękowych. Wysoki poziom lęku i depresji jest częstszy w JHS/hEDS i zostało wykazane, że negatywne emocje mogą zwiększyć odczuwanie bólu. Pacjenci z JHS/hEDS prezentują wysoki współczynnik strachu przed poruszaniem się, jak również są uwrażliwieni na ból oraz sygnały i odczucia ciała. Te czynniki związane ze zwiększoną percepcją lub zmniejszoną tolerancją na ból mogą wpływać na jego odczuwanie.
Dysfunkcyjne strategie radzenia sobie z problemami są kojarzone z JH, jednak brak badań na temat tych strategii w JHS/hEDS. Psychologiczne aspekty percepcji bólu zasługują na lepsze zbadanie w celu sporządzenia programów leczenia. Opracowano rozwiązania terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) i sugeruje się, że jest ona cenna w leczeniu bólu u pacjentów z JHS/hEDS.
Możliwe przyczyny
Mimo iż jest możliwe, że niektóre objawy psychiatryczne, ryzyko zachowań defensywnych i cechy osobowości mogą być konsekwencją adaptacji i trudności w radzeniu sobie z długotrwałą chorobą, do wyjaśnienia tych zależności były brane pod uwagę czynniki biologiczne. Należy przyjrzeć się bliżej genetycznym powiązaniom z zaburzeniami lękowymi. Do proponowanych mechanizów należą różnice strukturalne w częścach mózgu regulujących emocje i powiązanie zaburzeń lękowych ze słabą kontrolą autonomicznych funkcji organizmu. Lęk koreluje z hipermobilnością, która jest także wiązana z innymi emocjonalnymi częściami mózgu. Sygnały ze strony ciała mogą wpływać na myśli, uczucia i zachowania. Biorąc pod uwagę coraz więcej dowodów na większą świadomość i wrażliwość cielesną u osób z JHS/hEDS, być może występuje nadmiar niepokojących informacji, który powoduje dyskomfort psychologiczny i schorzenia psychiczne.
Kotrowersje
Należy odnieść się do występujących kontrowersji związanych z zaburzeniami psychicznymi w JHS/hEDS. Po pierwsze, pacjenci doświadczający długotrwałego bólu i zmniejszonej funkcjonalności często doświadczają lęku i depresji, niezależnie od diagnozy hEDS. Ponadto hEDS jest powiązany z wieloma doleglowościami, takimi jak dysautonomia, co może powodować szerokie spektrum fizycznych reakcji, które mogą naśladować objawy podobne do lęku. Na przykład pacjenci doświadczający intensywnych zmian tętna mogą otrzymać błędną diagnozę ataków paniki. Innym przykładem może być wzięte za depresję ekstremalne zmęczenie spowodowane złą jakością snu. Najważniejsza jest umiejętność zidentyfikowania przyczyny. Kolejna kontrowersja przy hEDS występuje przy diagnozowaniu dzieci zgłaszanych z powodu bólu, siniaków, zwichnięć, zawrotów głowy i zmęcznia. Objawy hEDS mogą zostać błędnie rozpoznane jako zaburzenia wyłącznie psychiczne rodzica lub dziecka, podczas gdy cielesne i psychiczne objawy często współistnieją. Bardzo ważnym jest, aby osoby oceniające hEDS były odpowiednio przeszkolone.
Postępowanie
Kwestie psychiatryczne u pacjentów muszą zostać zbadane i odpowiednio ocenione. Ból, negatywne uczucia i słaba regulacja emocji są częste. Wzięcie pod uwagę wszystkich tych aspektów może pomóc w rozwinięciu terapii opartych na badaniach, np. CBT. Przyszłe linie badań:
(1) Potrzebny jest kompleksowy model w celu zrozumienia choroby.
(2) Niezbędne są badania nad mechanizmem leżacym u jej podłoża, w szczególności aby znaleźć zależności genetyczne. Należy odkryć powiązanie między bólem, świadomością ciała i wnioskami psychologicznymi.
(3) Powinno zostać opracowane i przetestowane leczenie złożone, by ulepszyć terapie oparte na badaniach.
(4) Powinny zostać wprowadzone wytyczne co do opieki.
(5) Należy przetestować i wprowadzić strategie prewencyjne, zwłaszcza wśród dzieci. To może pomóc we wskazaniu bardziej specyficznego leczenia i uniknięciu niektórych skutków w dorosłości.
Uwagi końcowe
Podsumowując, pacenci z JHS/hEDS często cierpią na zaburzenia lękowe i wielokrotnie zaobserwowano tę zależność. Liczba dowodów na inne powiązania jest ograniczona i należałoby je zbadać. Aby prowadzić i leczyć to schorzenie należy użyć kompleksowych modeli uwzględniających zarówno cielesne jak i psychologiczne objawy wraz z odpowiadającymi sposobami leczenia.
Ten artykuł został zaadaptowany z: Bulbena A., Baeza-Velasco C., Bulbena-Cabre A., Palihez G., Critchley H., Chopra P., Mallorqui-Bague N., Frank C., Porges S. 2017. Psychiatric and psychological aspects in the Ehlers-Danlos syndromes. Am J Med Genet Part C Semin Med Genet 175C:237-245. http://bit.ly/2C2tpoQ
English to Polish: How to read the genome and build a human being General field: Science Detailed field: Genetics
Source text - English For the next 16 minutes,
I'm going to take you on a journey
that is probably
the biggest dream of humanity:
to understand the code of life.
So for me, everything started
many, many years ago
when I met the first 3D printer.
The concept was fascinating.
A 3D printer needs three elements:
a bit of information, some
raw material, some energy,
and it can produce any object
that was not there before.
I was doing physics,
I was coming back home
and I realized that I actually
always knew a 3D printer.
And everyone does.
It was my mom.
(Laughter)
My mom takes three elements:
a bit of information, which is between
my father and my mom in this case,
raw elements and energy
in the same media, that is food,
and after several months, produces me.
And I was not existent before.
So apart from the shock of my mom
discovering that she was a 3D printer,
I immediately got mesmerized
by that piece,
the first one, the information.
What amount of information does it take
to build and assemble a human?
Is it much? Is it little?
How many thumb drives can you fill?
Well, I was studying physics
at the beginning
and I took this approximation of a human
as a gigantic Lego piece.
So, imagine that the building
blocks are little atoms
and there is a hydrogen here,
a carbon here, a nitrogen here.
So in the first approximation,
if I can list the number of atoms
that compose a human being,
I can build it.
Now, you can run some numbers
and that happens to be
quite an astonishing number.
So the number of atoms,
the file that I will save in my thumb
drive to assemble a little baby,
will actually fill an entire Titanic
of thumb drives --
multiplied 2,000 times.
This is the miracle of life.
Every time you see from now on
a pregnant lady,
she's assembling the biggest
amount of information
that you will ever encounter.
Forget big data, forget
anything you heard of.
This is the biggest amount
of information that exists.
(Applause)
But nature, fortunately, is much smarter
than a young physicist,
and in four billion years, managed
to pack this information
in a small crystal we call DNA.
We met it for the first time in 1950
when Rosalind Franklin,
an amazing scientist, a woman,
took a picture of it.
But it took us more than 40 years
to finally poke inside a human cell,
take out this crystal,
unroll it, and read it for the first time.
The code comes out to be
a fairly simple alphabet,
four letters: A, T, C and G.
And to build a human,
you need three billion of them.
Three billion.
How many are three billion?
It doesn't really make
any sense as a number, right?
So I was thinking how
I could explain myself better
about how big and enormous this code is.
But there is -- I mean,
I'm going to have some help,
and the best person to help me
introduce the code
is actually the first man
to sequence it, Dr. Craig Venter.
So welcome onstage, Dr. Craig Venter.
(Applause)
Not the man in the flesh,
but for the first time in history,
this is the genome of a specific human,
printed page-by-page, letter-by-letter:
262,000 pages of information,
450 kilograms, shipped
from the United States to Canada
thanks to Bruno Bowden,
Lulu.com, a start-up, did everything.
It was an amazing feat.
But this is the visual perception
of what is the code of life.
And now, for the first time,
I can do something fun.
I can actually poke inside it and read.
So let me take an interesting
book ... like this one.
I have an annotation;
it's a fairly big book.
So just to let you see
what is the code of life.
Thousands and thousands and thousands
and millions of letters.
And they apparently make sense.
Let's get to a specific part.
Let me read it to you:
(Laughter)
"AAG, AAT, ATA."
To you it sounds like mute letters,
but this sequence gives
the color of the eyes to Craig.
I'll show you another part of the book.
This is actually a little
more complicated.
Chromosome 14, book 132:
(Laughter)
As you might expect.
(Laughter)
"ATT, CTT, GATT."
This human is lucky,
because if you miss just
two letters in this position --
two letters of our three billion --
he will be condemned
to a terrible disease:
cystic fibrosis.
We have no cure for it,
we don't know how to solve it,
and it's just two letters
of difference from what we are.
A wonderful book, a mighty book,
a mighty book that helped me understand
and show you something quite remarkable.
Every one of you -- what makes
me, me and you, you --
is just about five million of these,
half a book.
For the rest,
we are all absolutely identical.
Five hundred pages
is the miracle of life that you are.
The rest, we all share it.
So think about that again
when we think that we are different.
This is the amount that we share.
So now that I have your attention,
the next question is:
How do I read it?
How do I make sense out of it?
Well, for however good you can be
at assembling Swedish furniture,
this instruction manual
is nothing you can crack in your life.
(Laughter)
And so, in 2014, two famous TEDsters,
Peter Diamandis and Craig Venter himself,
decided to assemble a new company.
Human Longevity was born,
with one mission:
trying everything we can try
and learning everything
we can learn from these books,
with one target --
making real the dream
of personalized medicine,
understanding what things
should be done to have better health
and what are the secrets in these books.
An amazing team, 40 data scientists
and many, many more people,
a pleasure to work with.
The concept is actually very simple.
We're going to use a technology
called machine learning.
On one side, we have genomes --
thousands of them.
On the other side, we collected
the biggest database of human beings:
phenotypes, 3D scan, NMR --
everything you can think of.
Inside there, on these two opposite sides,
there is the secret of translation.
And in the middle, we build a machine.
We build a machine
and we train a machine --
well, not exactly one machine,
many, many machines --
to try to understand and translate
the genome in a phenotype.
What are those letters,
and what do they do?
It's an approach that can
be used for everything,
but using it in genomics
is particularly complicated.
Little by little we grew and we wanted
to build different challenges.
We started from the beginning,
from common traits.
Common traits are comfortable
because they are common,
everyone has them.
So we started to ask our questions:
Can we predict height?
Can we read the books
and predict your height?
Well, we actually can,
with five centimeters of precision.
BMI is fairly connected to your lifestyle,
but we still can, we get in the ballpark,
eight kilograms of precision.
Can we predict eye color?
Yeah, we can.
Eighty percent accuracy.
Can we predict skin color?
Yeah we can, 80 percent accuracy.
Can we predict age?
We can, because apparently,
the code changes during your life.
It gets shorter, you lose pieces,
it gets insertions.
We read the signals, and we make a model.
Now, an interesting challenge:
Can we predict a human face?
It's a little complicated,
because a human face is scattered
among millions of these letters.
And a human face is not
a very well-defined object.
So, we had to build an entire tier of it
to learn and teach
a machine what a face is,
and embed and compress it.
And if you're comfortable
with machine learning,
you understand what the challenge is here.
Now, after 15 years -- 15 years after
we read the first sequence --
this October, we started
to see some signals.
And it was a very emotional moment.
What you see here is a subject
coming in our lab.
This is a face for us.
So we take the real face of a subject,
we reduce the complexity,
because not everything is in your face --
lots of features and defects
and asymmetries come from your life.
We symmetrize the face,
and we run our algorithm.
The results that I show you right now,
this is the prediction we have
from the blood.
(Applause)
Wait a second.
In these seconds, your eyes are watching,
left and right, left and right,
and your brain wants
those pictures to be identical.
So I ask you to do
another exercise, to be honest.
Please search for the differences,
which are many.
The biggest amount of signal
comes from gender,
then there is age, BMI,
the ethnicity component of a human.
And scaling up over that signal
is much more complicated.
But what you see here,
even in the differences,
lets you understand
that we are in the right ballpark,
that we are getting closer.
And it's already giving you some emotions.
This is another subject
that comes in place,
and this is a prediction.
A little smaller face, we didn't get
the complete cranial structure,
but still, it's in the ballpark.
This is a subject that comes in our lab,
and this is the prediction.
So these people have never been seen
in the training of the machine.
These are the so-called "held-out" set.
But these are people that you will
probably never believe.
We're publishing everything
in a scientific publication,
you can read it.
But since we are onstage,
Chris challenged me.
I probably exposed myself
and tried to predict
someone that you might recognize.
So, in this vial of blood --
and believe me, you have no idea
what we had to do to have
this blood now, here --
in this vial of blood is the amount
of biological information
that we need to do a full genome sequence.
We just need this amount.
We ran this sequence,
and I'm going to do it with you.
And we start to layer up
all the understanding we have.
In the vial of blood,
we predicted he's a male.
And the subject is a male.
We predict that he's a meter and 76 cm.
The subject is a meter and 77 cm.
So, we predicted that he's 76;
the subject is 82.
We predict his age, 38.
The subject is 35.
We predict his eye color.
Too dark.
We predict his skin color.
We are almost there.
That's his face.
Now, the reveal moment:
the subject is this person.
(Laughter)
And I did it intentionally.
I am a very particular
and peculiar ethnicity.
Southern European, Italians --
they never fit in models.
And it's particular -- that ethnicity
is a complex corner case for our model.
But there is another point.
So, one of the things that we use
a lot to recognize people
will never be written in the genome.
It's our free will, it's how I look.
Not my haircut in this case,
but my beard cut.
So I'm going to show you, I'm going to,
in this case, transfer it --
and this is nothing more
than Photoshop, no modeling --
the beard on the subject.
And immediately, we get
much, much better in the feeling.
So, why do we do this?
We certainly don't do it
for predicting height
or taking a beautiful picture
out of your blood.
We do it because the same technology
and the same approach,
the machine learning of this code,
is helping us to understand how we work,
how your body works,
how your body ages,
how disease generates in your body,
how your cancer grows and develops,
how drugs work
and if they work on your body.
This is a huge challenge.
This is a challenge that we share
with thousands of other
researchers around the world.
It's called personalized medicine.
It's the ability to move
from a statistical approach
where you're a dot in the ocean,
to a personalized approach,
where we read all these books
and we get an understanding
of exactly how you are.
But it is a particularly
complicated challenge,
because of all these books, as of today,
we just know probably two percent:
four books of more than 175.
And this is not the topic of my talk,
because we will learn more.
There are the best minds
in the world on this topic.
The prediction will get better,
the model will get more precise.
And the more we learn,
the more we will
be confronted with decisions
that we never had to face before
about life,
about death,
about parenting.
So, we are touching the very
inner detail on how life works.
And it's a revolution
that cannot be confined
in the domain of science or technology.
This must be a global conversation.
We must start to think of the future
we're building as a humanity.
We need to interact with creatives,
with artists, with philosophers,
with politicians.
Everyone is involved,
because it's the future of our species.
Without fear, but with the understanding
that the decisions
that we make in the next year
will change the course of history forever.
Thank you.
(Applause)
Translation - Polish Przez najbliższe 16 minut
zabiorę was w podróż,
która jest prawdopodobnie
największym marzeniem ludzkości:
zrozumieć kod życia.
Dla mnie wszystko zaczęło się
wiele lat temu,
kiedy po raz pierwszy
zobaczyłem drukarkę 3D.
Pomysł był fascynujący.
Drukarka 3D wymaga trzech rzeczy:
odrobinę danych,
szczyptę surowca, trochę energii
i może stworzyć dowolny
dotąd nieistniejący obiekt.
Studiowałem fizykę.
Wracałem do domu i pojąłem,
że zawsze znałem
drukarkę 3D. Każdy ją zna.
Była nią moja mama.
(Śmiech)
Moja mama wzięła 3 rzeczy:
nieco informacji, w zasadzie należało to
do obojga moich rodziców,
surowce i energię z tego samego
źródła, czyli jedzenia.
Po paru miesiącach wyprodukowała mnie.
Wcześniej nie istniałem.
Mama doznała szoku na wieść,
że jest drukarką 3D,
a mnie zafascynował
pierwszy składnik - informacja.
Ile informacji trzeba,
by skonstruować człowieka?
Dużo? Mało?
Ile pamięci USB trzeba zapełnić?
Na początku studiowałem fizykę
i za namiastkę człowieka
wziąłem ogromny zestaw LEGO.
Wyobraźcie sobie, że klocki to małe atomy
i gdzieniegdzie jest wodór,
gdzie indziej węgiel, gdzieś azot.
W tym przybliżeniu, gdybym miał
listę atomów do stworzenia człowieka,
mógłbym go zbudować.
Możecie to przekalkulować i okazuje się,
że to zdumiewająca liczba.
Liczba atomów,
plik, który zapisałbym na pamięci USB,
aby zbudować dziecko,
wypełniłby pamięciami USB całego Titanica
pomnożonego 2000 razy.
To cud życia.
Odtąd kiedy zobaczycie
ciężarną kobietę, pamiętajcie,
że montuje największą ilość danych,
jaką kiedykolwiek napotkacie.
Zapomnijcie o Big Data,
o wszystkim, co słyszeliście.
To jest największy zbiór
informacji, jaki istnieje.
(Brawa)
Ale natura na szczęście jest
o wiele mądrzejsza od młodego fizyka
i przez 4 miliardy lat dała radę
zmieścić te informacje
w małym krysztale, który nazywamy DNA.
Poznaliśmy go w 1950 roku,
kiedy Rosalind Franklin,
wspaniały naukowiec, kobieta,
zrobiła mu zdjęcie.
Zajęło nam to jednak ponad 40 lat,
nim wreszcie zajrzeliśmy wewnątrz komórki,
wyjęliśmy ten kryształ,
rozwinęliśmy go
i odczytaliśmy po raz pierwszy.
Kod okazał się być dość prostym alfabetem,
cztery litery: A, T, C i G.
Żeby zbudować człowieka,
potrzebujecie trzech miliardów liter.
Trzech miliardów.
Ile to trzy miliardy?
Taka liczba nawet nie ma sensu, prawda?
Myślałem, jak lepiej wyjaśnić
ogrom tego kodu.
Potrzebuję teraz pomocy,
a najlepszą osobą,
która pomoże mi przedstawić wam kod,
jest pierwszy człowiek,
który go sekwencjonował, dr Craig Venter.
Witamy na scenie, doktorze Venter.
(Brawa)
Nie człowiek z krwi i kości,
ale po raz pierwszy w historii:
oto genom konkretnego człowieka,
wydrukowany strona po stronie,
litera po literze,
262 tysiące stron informacji,
450 kg wysłanych z USA do Kanady
dzięki Bruno Bowdenowi, Lulu.com,
inicjatorowi, oni zrobili wszystko.
To była niezwykła współpraca.
Można naocznie się przekonać,
czym jest kod życia.
Teraz, po raz pierwszy,
mogę zrobić coś fajnego.
Mogę zajrzeć do środka i czytać.
Pozwólcie, że wybiorę
ciekawą książkę... jak ta.
Mam zakładkę, to dość gruba książka.
Żebyście zobaczyli, czym jest kod życia.
Tysiące, tysiące, tysiące,
miliony liter.
I najwyraźniej mają sens.
Przejdźmy do konkretnego fragmentu.
Przeczytam wam:
(Śmiech)
"AAG, AAT, ATA".
Dla was to nieskładne litery,
ale ta sekwencja daje Craigowi kolor oczu.
Pokażę wam inną część książki.
To odrobinę bardziej skomplikowane.
Chromosom 14, księga 132.
(Śmiech)
Jak mogliście się spodziewać.
(Śmiech)
"ATT, CTT, GATT".
Ten człowiek ma szczęście,
bo jeśli zabraknie zaledwie
dwóch liter w tej pozycji,
dwóch liter z trzech miliardów,
będzie skazany na straszną chorobę:
mukowiscydozę.
Nie mamy na nią lekarstwa,
nie wiemy, jak jej zaradzić,
a to zaledwie dwie litery
odstępstwa od normy.
Wspaniała książka, potężna,
potężna książka,
która pomogła mi zrozumieć
i zademonstrować coś niezwykłego.
Każdy z was, to co sprawia,
że wy to wy, a ja to ja,
to zaledwie około 5 milionów liter,
pół książki.
W całej reszcie
jesteśmy całkowicie identyczni.
500 stron to cud życia,
którym jesteście.
Całą resztę mamy wspólną.
Wydaje nam się, że jesteśmy różni,
a tu aż tyle mamy wspólnego.
Skoro zwróciłem już waszą uwagę,
następne pytanie brzmi:
jak to czytać?
Jak znaleźć w tym sens?
Jakkolwiek możecie być dobrzy
w składaniu szwedzkich mebli,
tej instrukcji nie rozgryziecie
przez całe życie.
(Śmiech)
W roku 2014 dwóch znanych entuzjastów TED,
Peter Diamandis i sam Craig Venter,
postanowili stworzyć firmę.
Powstało Human Longetivity
z jedną misją:
robić, co w naszej mocy
i nauczyć się, czego tylko
się da z tych książek
w jednym celu:
urzeczywistnić sen
o spersonalizowanej medycynie,
zrozumieć, co trzeba zrobić
dla lepszego zdrowia
i jakie tajemnice kryją te książki.
Niesamowita ekipa,
40 analityków danych i wielu innych,
z którymi współpraca to przyjemność.
To prosta koncepcja.
Zamierzamy użyć technologii
samouczenia się maszyn.
Z jednej strony mamy tysiące genomów.
Z drugiej zebraliśmy największą
bazę danych ludzi:
fenotypy, skany 3D, MRJ...
wszystko, co możecie wymyślić.
Pomiędzy tymi dwiema stronami
jest tajemnica tłumaczenia.
A pośrodku zbudowaliśmy maszynę.
Zbudowaliśmy ją i uczymy,
właściwie nie jedną, a wiele maszyn.
Jak zrozumieć genom
i przełożyć go na fenotyp.
Czym są te litery i co robią?
Tej metody można użyć do wszystkiego,
ale jest to szczególnie skomplikowane
w przypadku genomiki.
Powoli się rozwijaliśmy i chcieliśmy
sobie stworzyć różne wyzwania.
Zaczęliśmy od początku,
czyli cech wspólnych.
Cechy wspólne są wygodne,
bo są wspólne, każdy je ma.
Zaczęliśmy zadawać pytania:
Czy możemy przewidzieć wzrost?
Czy możemy przeczytać te książki
i przewidzieć wasz wzrost?
Owszem,
z precyzją do pięciu centymetrów.
BMI jest mocno związany
z waszym stylem życia,
ale mimo to możemy z precyzją
do ośmiu kilogramów.
Czy możemy przewidzieć kolor oczu?
Tak, możemy.
Z dokładnością 80%.
Czy możemy przewidzieć kolor skóry?
Możemy, dokładność 80%.
Czy możemy przewidzieć wiek?
Możemy, bo jak się okazuje
kod zmienia się z wiekiem.
Skraca się, tracone są fragmenty,
pojawiają się insercje.
Odczytujemy sygnały i budujemy model.
I interesujące wyzwanie:
czy możemy przewidzieć ludzką twarz?
To trochę skomplikowane,
bo ludzka twarz jest rozproszona
wśród milionów tych liter.
Twarz ludzka nie jest
konkretnie zdefiniowanym obiektem.
Musieliśmy zbudować ją warstwami,
aby nauczyć siebie
i maszynę, czym jest twarz,
nałożyć na siebie i skompresować.
Jeśli znacie się na uczeniu maszynowym,
rozumiecie, jakie jest to wyzwanie.
Obecnie 15 lat po odczytaniu
pierwszej sekwencji,
w październiku tego roku
zaczęliśmy widzieć znaki.
To był bardzo wzruszający moment.
Widzicie tu osobę badaną
w naszym laboratorium.
To jest dla nas twarz.
Bierzemy prawdziwą twarz obiektu,
i upraszczamy ją,
bo wiele szczegółów i defektów twarzy
powstaje w ciągu życia.
Symetryzujemy twarz
i przeprowadzamy algorytm.
A to, co widzicie teraz
to wynik, który przewidzieliśmy z krwi.
(Brawa)
Poczekajmy.
W tej chwili wasze oczy
patrzą z lewa na prawo,
a wasz mózg chce,
żeby te obrazki były identyczne.
Więc proszę was o inne ćwiczenie,
żeby było uczciwie.
Poszukajcie różnic, jest ich wiele.
Największa część sygnału
związana jest z płcią,
potem jest wiek, BMI i czynnik etniczny.
Wszystko powyżej się komplikuje.
Ale to, co tu widzicie, także w różnicach,
pokazuje, że jesteśmy blisko.
Już to wzbudza w was emocje.
To ko,lejny badany,
a oto co przewidzieliśmy.
Trochę mniejsza twarz,
nie złapaliśmy kompletnej
struktury czaszki,
ale i tak jesteśmy blisko.
To kolejny badany w laboratorium,
a oto co przewidzieliśmy.
Ci ludzie nie byli wykorzystani
do trenowania maszyny,
należą do grupy "wstrzymanej".
Są to ludzie, którym pewnie
nigdy nie uwierzycie.
Możecie o wszystkim przeczytać
w naszych naukowych publikacjach.
Ale skoro jesteśmy na scenie,
Chris dał mi wyzwanie.
W tej probówce z krwią,
a uwierzcie mi, nie macie pojęcia,
co musieliśmy zrobić,
żeby móc tu wnieść krew,
w tej probówce jest wystarczająca ilość
informacji biologicznej,
której potrzebujemy
do sekwencjonowania genomu.
Potrzebujemy tylko tyle.
Przeanalizowaliśmy tę sekwencję.
Zrobię to z wami.
Zaczęliśmy nawarstwiać wszystko,
co możemy zrozumieć.
Z tej próbki krwi przewidzieliśmy,
że to mężczyzna.
Tak, obiekt jest mężczyzną.
Przewidzieliśmy, że ma 1,76 m wzrostu.
Obiekt ma 1,77 m.
Przewidzieliśmy, że waży 76 kg,
naprawdę waży 82 kg.
Przewidzieliśmy, że ma 38 lat.
Obiekt ma 35.
Przewidzieliśmy kolor oczu,
są ciemne.
Przewidzieliśmy kolor skóry.
No, już prawie.
To jego twarz.
A teraz chwila prawdy:
obiekt to ta osoba.
(Śmiech)
Zrobiłem to celowo.
Należę do bardzo szczególnej
i osobliwej grupy etnicznej.
Południowi Europejczycy, Włosi,
nigdy nie pasują do schematów.
To osobliwa grupa, skomplikowany
przypadek graniczny.
Ale jest jeszcze jedna kwestia.
Coś, czego często używamy
do rozpoznawania ludzi,
nigdy nie będzie zapisane w genomie.
To nasza wolna wola, to jak wyglądamy.
W moim przypadku nie fryzura, ale broda.
Więc pokażę wam, w tym przypadku skopiuję,
to tylko Photoshop, nie modelowanie,
skopiuję brodę na obiekt.
Natychmiast mamy o wiele lepsze odczucie.
Dlaczego to robimy?
Na pewno nie po to,
żeby przewidzieć wzrost
ani zrobić piękny obrazek z waszej krwi.
Robimy to, bo ta sama technologia
i to samo podejście,
uczenie maszyn tego kodu,
pomaga nam zrozumieć, jak działamy,
jak działa wasze ciało,
jak się starzeje,
jak w ciele powstają choroby,
jak rozwijają się nowotwory,
jak działają leki
i czy działają na ciało.
To wielkie wyzwanie.
To wyzwanie wspólne
dla tysięcy innych naukowców
na całym świecie.
Nazywamy to medycyną personalizowaną.
To możliwość przejścia
od metody statystycznej,
gdzie jesteś kroplą w morzu,
do indywidualnego podejścia,
gdzie czytamy te wszystkie książki
i zaczynamy rozumieć,
kim naprawdę jesteście.
Ale to tym bardziej skomplikowane,
bo z tych wszystkich książek
dziś znamy mniej więcej dwa procent:
cztery książki z ponad 175.
To nie temat mojej prelekcji,
bo poznamy więcej.
Pracują nad tym najlepsze umysły świata.
Będziemy przewidywać lepiej,
model będzie bardziej precyzyjny.
A im więcej się nauczymy,
tym częściej staniemy przed decyzjami,
których nigdy przedtem
nie musieliśmy podejmować.
O życiu,
o śmierci,
o rodzicielstwie.
Dotykamy zasadniczych
szczegółów działania życia.
Ta rewolucja nie może być ograniczona
do dziedzin nauki czy technologii.
To musi być globalna dyskusja.
Musimy zacząć myśleć o przyszłości,
jaką budujemy jako ludzkość.
Musimy wejść w interakcję
z branżą kreatywną,
z artystami, filozofami, politykami.
Dotyczy to wszystkich,
bo to przyszłość naszego gatunku.
Bez strachu, za to rozumiejąc,
że decyzje, które podejmiemy za rok,
zmienią bieg historii na zawsze.
Dziękuję.
(Brawa)
English to Polish: We can hack our immune cells to fight cancer General field: Medical Detailed field: Medical: Pharmaceuticals
Source text - English After decades of research
and billions of dollars
spent in clinical trials,
we still have a problem
with cancer drug delivery.
We still give patients chemotherapy,
which is so non-specific
that even though
it kills the cancer cells,
it kind of kills
the rest of your body, too.
And yes, we have developed
more selective drugs,
but it's still a challenge
to get them into the tumor,
and they end up accumulating
in the other organs as well
or passing through your urine,
which is a total waste.
And fields like mine have emerged
where we try to encapsulate these drugs
to protect them as they
travel through the body.
But these modifications cause problems
that we make more modifications to fix.
So what I'm really trying to say
is we need a better drug delivery system.
And I propose,
rather than using solely human design,
why not use nature's?
Immune cells are these versatile vehicles
that travel throughout our body,
patrolling for signs of disease
and arriving at a wound
mere minutes after injury.
So I ask you guys:
If immune cells are already traveling
to places of injury or disease
in our bodies,
why not add an extra passenger?
Why not use immune cells to deliver drugs
to cure some of our biggest problems
in disease?
I am a biomedical engineer,
and I want to tell you guys a story
about how I use immune cells
to target one of the largest
problems in cancer.
Did you know that over 90 percent
of cancer deaths
can be attributed to its spread?
So if we can stop these cancer cells
from going from the primary tumor
to a distant site,
we can stop cancer right in its tracks
and give people more of their lives back.
To do this special mission,
we decided to deliver
a nanoparticle made of lipids,
which are the same materials
that compose your cell membrane.
And we've added two special molecules.
One is called e-selectin,
which acts as a glue
that binds the nanoparticle
to the immune cell.
And the second one is called trail.
Trail is a therapeutic drug
that kills cancer cells
but not normal cells.
Now, when you put both of these together,
you have a mean killing machine on wheels.
To test this, we ran
an experiment in a mouse.
So what we did was we injected
the nanoparticles,
and they bound almost immediately
to the immune cells in the bloodstream.
And then we injected the cancer cells
to mimic a process
through which cancer cells
spread throughout our bodies.
And we found something very exciting.
We found that in our treated group,
over 75 percent of the cancer cells
we initially injected were dead or dying,
in comparison to only around 25 percent.
So just imagine: these fewer
amount of cells were available
to actually be able to spread
to a different part of the body.
And this is only after
two hours of treatment.
Our results were amazing,
and we had some pretty interesting press.
My favorite title was actually,
"Sticky balls may stop
the spread of cancer."
(Laughter)
I can't tell you just how smug
my male colleagues were,
knowing that their sticky balls
might one day cure cancer.
(Laughter)
But I can tell you they made
some pretty, pretty, exciting,
pretty ballsy t-shirts.
This was also my first experience
talking to patients
where they asked how soon
our therapy would be available.
And I keep these stories with me
to remind me of the importance
of the science,
the scientists and the patients.
Now, our fast-acting results
were pretty interesting,
but we still had one lingering question:
Can our sticky balls,
our particles actually attached
to the immune cells,
actually stop the spread of cancer?
So we went to our animal model,
and we found three important parts.
Our primary tumors were smaller
in our treated animals,
there were fewer cells in circulation,
and there was little to no
tumor burden in the distant organs.
Now, this wasn't just a victory
for us and our sticky balls.
This was also a victory to me
in drug delivery,
and it represents a paradigm shift,
a revolution --
to go from just using drugs,
just injecting them
and hoping they go to the right
places in the body,
to using immune cells
as special delivery drivers in your body.
For this example, we used two molecules,
e-selectin and trail,
but really, the possibility
of drugs you can use are endless.
And I talked about cancer,
but where disease goes,
so do immune cells.
So this could be used for any disease.
Imagine using immune cells
to deliver crucial wound-healing agents
after a spinal cord injury,
or using immune cells to deliver drugs
past the blood-brain barrier
to treat Parkinson's
or Alzheimer's disease.
These are the ideas that excite me
about science the most.
And from where I stand,
I see so much promise and opportunity.
Thank you.
Translation - Polish Po dziesiątkach lat badań
i milionach dolarów wydanych
na próby kliniczne
wciąż mamy problem
z podawaniem leków na raka.
Nadal stosujemy chemioterapię,
która jest tak niespecyficzna,
że choć zabija komórki raka,
w pewnym sensie zabija
również resztę ciała.
Oczywiście opracowaliśmy
także bardziej selektywne leki,
lecz dostarczenie ich do guza
nadal stanowi wyzwanie
i akumulują się także w innych organach
lub wydalane są z moczem,
co jest wielkim marnotrawstwem.
Powstały dziedziny takie jak moja,
zajmująca się zabezpieczaniem leków
podczas ich podróży przez ciało.
Modyfikacje te stwarzają jednak problemy,
które próbujemy naprawić
kolejnymi modyfikacjami.
Dlatego potrzeba lepszego
systemu podawania leków.
Moja propozycja:
zamiast opierać się tylko
na ludzkich pomysłach,
dlaczego nie zainspirować się naturą?
Komórki immunologiczne to wszechstronne
pojazdy podróżujące przez ciało,
patrolujące je w poszukiwaniu oznak chorób
i docierające do rany
w ciągu kilku minut od zranienia.
Skoro komórki odpornościowe
i tak docierają do miejsc
chorych i zranionych,
czemu nie miałyby zabrać
dodatkowego pasażera?
Dlaczego nie użyć ich
do dostarczania leków
i rozwiązać części głównych problemów
z chorobą?
Jestem inżynierem biomedycznym
i chcę wam opowiedzieć o tym,
jak używam komórek odpornościowych
przeciw jednemu z największych
problemów w leczeniu raka.
Wiedzieliście, że ponad 90%
przypadków śmierci na raka
ma związek z jego rozprzestrzenianiem?
Gdyby udało się powstrzymać
komórki nowotworowe
od przerzutów z guza pierwotnego
do oddalonych obszarów,
można by zatrzymać raka w przedbiegach
i przedłużyć ludziom życie.
Żeby wykonać tę specjalną misję,
postanowiliśmy dostarczyć
nanocząstkę zbudowaną z lipidów,
budulca błony komórkowej.
Dodaliśmy dwie szczególne molekuły.
Jedna to E-selektyna,
która działa jak klej
wiążący nanocząstkę
z komórką odpornościowa.
Druga to TRAIL.
TRAIL jest lekiem,
który zabija komórki nowotworowe,
ale omija zdrowe.
Ich połączenie daje nam
prawdziwą maszynę do zabijania.
Przetestowaliśmy to na myszy.
Dostała zastrzyk z nanocząstkami,
które niemal natychmiast związały się
z komórkami immunologicznymi w krwiobiegu.
Wtedy wstrzyknęliśmy komórki nowotworowe,
imitując przerzut raka.
Odkryliśmy coś fascynującego.
Okazało się, że 75%
wstrzykniętych komórek rakowych
umarło lub umierało
w porównaniu do zaledwie 25%
w grupie kontrolnej.
Wyobraźcie sobie:
o tyle mniej komórek mogło
dać przerzuty do innych części organizmu,
po zaledwie dwugodzinnym zabiegu.
Nasze wyniki były niesamowite
i ciekawie je opisywano.
Mój ulubiony nagłowek:
"Lepkie jajka mogą powstrzymać raka".
(Śmiech)
Nie wyobrażacie sobie,
jacy dumni byli moi koledzy
wiedząc, że ich lepkie jajka
mogą kiedyś leczyć raka.
(Śmiech)
W każdym razie zrobili intrygujące,
jajcarskie koszulki.
Wtedy też po raz pierwszy
odpowiadałam pacjentom,
kiedy terapia zostanie udostępniona.
Te historie przypominają mi,
jak ważna jest nauka, naukowcy i pacjenci.
Nasze błyskawiczne rezultaty
były interesujące,
ale pozostawało jedno pytanie:
czy nasze lepkie jajka,
cząsteczki przyczepione
do komórek odpornościowych,
rzeczywiście powstrzymują przerzuty raka?
Wróciliśmy więc do modelu zwierzęcego
i odkryliśmy trzy ważne kwestie.
Guzy pierwotne były mniejsze
u grupy badawczej,
w obiegu było mniej komórek,
a przerzuty do oddalonych organów
nie występowały wcale lub rzadko.
To nie było zwycięstwo tylko dla nas
i naszych lepkich jajek.
Odniosłam też zwycięstwo
w dziedzinie dostarczania leków.
Reprezentuje to zmianę paradygmatu,
rewolucję,
przejście od zwyczajnego używania leków,
wstrzykiwania ich w nadziei,
że trafią w odpowiednie miejsce,
do używania komórek immunologicznych
jako doręczycieli przesyłek w organizmie.
W tym przykładzie użyliśmy
dwóch molekuł, E-selektyny i TRAIL,
ale potencjalnych substancji jest mnóstwo.
Mówię wciąż o nowotworach,
ale wszędzie, gdzie jest choroba,
są komórki immunologiczne.
Może to być więc dowolna choroba.
Wyobraźcie sobie użycie
komórek odpornościowych
do dostarczania niezbędnych
środków gojących
przy uszkodzeniach rdzenia kręgowego
albo do dostarczania leków
przez barierę krew-mózg
przy leczeniu choroby
Parkinsona lub Alzheimera.
Takie pomysły najbardziej lubię w nauce.
Z mojego punktu widzenia
szanse rozwoju są obiecujące.
Dziękuję.
(Brawa)
Polish to English: Jak w jedną noc znaleźć sens życia i pójść swoją drogą | Natalia Bażowska | TEDxKatowice General field: Social Sciences Detailed field: Psychology
Source text - Polish Dobry wieczór.
Przyszliście państwo tutaj
i pewnie zastanawiacie się
albo jakaś część z was przynajmniej:
"Zmienić swoje życie
w ciągu jednej nocy?
Ta dziewczyna próbuje nas bajerować".
Trochę macie racji, a trochę nie macie.
Niestety oślepia mnie reflektor,
więc nie widzę waszych twarzy.
Otóż zmiana, taka gruntowna, całościowa,
może dokonać się w człowieku
tak naprawdę w ciągu ułamka sekundy,
w ciągu minuty, w ciągu godziny,
nie jest do tego potrzebna cała noc,
ale często te ogromne, wielkie zmiany,
które dzieją się tak szybko,
są spowodowane przez jakieś silne,
intensywne wydarzenia w naszym życiu,
bywa, że traumatyczne,
więc to, co ważne, to wyłapać
ten moment, kiedy zmiana jest potrzebna,
zanim czynniki zewnętrzne,
albo czynniki chorobowe, wymuszą ją na nas
w ciągu ułamka sekundy.
A jak? Słuchając swojego ciała.
Muszę się przyznać, że jestem
w sytuacji dosyć dla mnie nietypowej.
Jestem artystką wizualną i na ogół
wypowiadam się za pomocą obrazów,
obiektów, projektów wideo, instalacji,
i jeśli opowiadam,
to opowiadam o moich pracach,
ale kiedy zostałam zaproszona do TED,
pomyślałam, że najlepsze, co mogę zrobić,
to powiedzieć, zwrócić uwagę na to,
jak bardzo ważne jest traktowanie
ciała i umysłu jako jedną, spójną całość.
Są jednością jak wdech i wydech,
a zmiana jest czymś koniecznym,
czymś niezbędnym, jest jedyną stałą.
Jeśli przestaniemy słuchać siebie
i przestaniemy się zmieniać,
pojawia się stagnacja,
przestajemy żyć, a zaczynamy wegetować,
dlatego zmiany należy się trzymać.
Nie należy się jej bać.
Współcześnie bardzo często traktuje się
nasze ciała, nasze organizmy
holistycznie, całościowo.
Biorąc pod uwagę fizykę kwantową,
można tak naprawdę dojść
do o wiele dalej idących wniosków,
ale ja dzisiaj chciałam się zatrzymać
na połączeniu pomiędzy
naszym ciałem a umysłem.
Jak to się dzieje, że nasze ciało
często wie szybciej niż my sami?
Otóż nasza podświadomość
działa o wiele szybciej,
niż nasza możliwość
uświadomienia sobie tego, co się dzieje,
i wypowiada się za pomocą
naszych emocji, uczuć,
a te z kolei wypowiadają się
za pomocą naszego ciała.
To działa też w drugą stronę.
Jeśli o czymś intensywnie myślimy,
również pojawiają się emocje i uczucia,
i te również wypowiadają się
za pomocą naszego ciała.
Jeśli napięcia w ciele
przez jakiś czas, dłuższy, utrzymują się,
pojawia się ból i dyskomfort.
Wtedy już wiemy, że czas na zmianę.
Ale to, co jest ważne,
to wyłapać ten moment przed,
zanim ten dyskomfort się pojawi.
Ponadto mamy w zwyczaju
przyjmować na co dzień
pewne określone pozycje ciała.
Zastygamy w nich.
Pojawia się pewien rodzaj skorupy.
I nasz wygląd zewnętrzny,
nasza biologia jest tak na dobrą sprawę
najlepszym dowodem na to,
jaką drogą poszliśmy w życiu
i czy dokonywaliśmy słusznych wyborów.
Na pewno każdy z was zna
trzydziestoletniego staruszka
albo osobę, która jest w podeszłym wieku
i ma nadal iskrzące oczy,
i potrafi cieszyć się życiem.
Tak naprawdę jeśli chodzi o techniki
i metody, które udało mi się poznać,
mogłabym państwu opowiadać
przez kilka dobrych godzin,
dlatego na sam początek,
żeby wzbudzić państwa zainteresowanie,
chciałabym zaproponować,
żeby każdy z was, w domu,
przeprowadził na sobie
króciutki eksperyment,
całkiem bezpieczny.
Zajmuje on 10 minut.
Polega na tym,
aby, przyjmując dowolną pozycję,
odradzam na początek leżącą,
bo po prostu można zasnąć,
skupić się na bodźcach,
które do nas docierają,
ale nie tylko na bodźcach zewnętrznych,
ale również na tych,
które wysyła nasze ciało,
czyli uświadamiamy sobie to,
że słyszymy daleko przejeżdżające auto,
że widzimy przelatującą
nad nami muchę,
że czujemy bulgotanie w brzuchu,
że swędzi nas lewa stopa,
że pojawiają się emocje:
smutek, radość, szczęście i tak dalej.
Nad żadnym z tych bodźców
proszę się nie zatrzymywać.
Proszę sobie uświadomić,
że się pojawił i pójść dalej.
Dzięki temu prostemu, krótkiemu ćwiczeniu
jesteśmy w stanie sobie uświadomić,
że przez te 10 minut dociera
do nas niewiarygodna liczba bodźców,
które ignorujemy na co dzień.
Ćwiczenie czyni mistrza,
dlatego warto wykonać
takie ćwiczenie chociażby w sytuacji,
kiedy państwo macie
trudną decyzję do podjęcia.
Takie ćwiczenie może wam
dużo podpowiedzieć.
A skąd wiem o tym, że to wszystko działa?
Otóż jestem efektem swojego
własnego eksperymentu.
Kilkanaście lat temu
byłam kimś zupełnie innym.
Byłam osobą, która zupełnie
w siebie nie wierzyła,
której wydawało się,
że nic ode mnie w życiu nie zależy,
że jestem zależna tylko
od czynników zewnętrznych,
jest pewna dobra, społecznie narzucona
droga, którą powinnam podążać,
i że tak naprawdę to nic więcej
mi z tego w życiu nie wyjdzie.
Z zewnątrz wyglądało wszystko super.
Miałam dobrą pracę.
Moje życie prywatne również było udane,
ale ciągle czegoś mi brakowało.
Nawet samej sobie mówiłam:
"Bażowska, wszystko super,
czego się, kobieto, czepiasz?"
Ale pojawiły się problemy zdrowotne:
nadmierna senność, przybieranie na wadze,
złe samopoczucie,
niemożność wstania z łóżka rano.
Jako lekarz oczywiście zaczęłam
dopatrywać się w tym wszystkim choroby
i wykonywać badania.
Wszystkie były dobre,
ale objawy nie znikały.
Pojechałam na staż do Anglii
i któregoś dnia, wracając z pracy,
zmęczona, kupiłam sobie gazetę,
tak żeby odpocząć.
Wróciłam na stancję,
zaczęłam ją przeglądać
i trafiłam na artykuł,
który opowiadał o tym,
jak bardzo ważne jest
traktowanie naszego umysłu i ciała
właśnie jako jedną, spójną całość.
Zaintrygowało mnie to.
Mój analityczny,
logiczny umysł domagał się
konkretnych, niezbitych dowodów,
więc zaczęłam szukać w bazach naukowych,
i tak na dobrą sprawę
resztę popołudnia i nocy spędziłam,
szukając w internecie
informacji na ten temat.
To był przełom.
Po powrocie do kraju szukałam dalej.
Stwierdziłam, że skoro na ten temat
tyle wiadomo, to może spróbuję na sobie,
może przeprowadzę eksperyment
i wypróbuję to, czego się dowiedziałam
na temat ludzkiego ciała,
ludzkiego umysłu na samej sobie.
Moje osiągnięcia,
jeśli chodzi o dokopanie się
do moich blokad, do moich zachowań,
bardzo mnie zaskoczyły,
a nawet czasami przeraziły.
Okazało się, że osoba, którą byłam,
pozycja, którą przyjmowałam,
mój sposób mówienia, zachowania
i myślenia o świecie to nie ja.
To wdrukowany model.
A co najważniejsze,
udało mi się znaleźć to,
czego tak naprawdę bardzo mi brakowało.
Okazało się, że jestem kreatorem.
Medycyna jest fascynująca,
absolutnie fascynująca,
ale ma bardzo restrykcyjne zasady,
i słusznie,
z dobrem dla pacjentów.
Ona ma im służyć.
Ja potrzebowałam totalnej,
swobodnej kreatywności
i dała mi ją sztuka.
Kiedy to wszystko udało mi się dowiedzieć
o sobie samej, nadal miałam wątpliwości,
bo tutaj tyle lat na studiach,
doktorat w trakcie...
I w takich sytuacjach najlepiej
poradzić się kogoś,
komu bezgranicznie ufamy.
Ja udałam się na taką długą rozmowę
do mojego, siedzącego tutaj na sali, męża
i opowiedziałam mu o wszystkim.
On wysłuchał,
popatrzył na mnie i powiedział:
"No to pewnie już wiesz,
co chcesz zrobić".
I właśnie wtedy dałam sobie
jedną noc na podjęcie decyzji
i podjęcie dalszych kroków.
W ciągu kilkunastu godzin wywróciłam
całe moje poukładane życie do góry nogami.
Następnego dnia poszłam
nową drogą w życiu,
nie obracając się ani razu.
Czy żałuję? Absolutnie nie.
Odkryłam siebie i to, kim jestem teraz,
było jakby naturalnym procesem
pójścia swoją własną drogą.
Czy zawsze jest łatwo? Nie.
Czy cały czas jestem szczęśliwa? Nie.
Ale czy codziennie jestem szczęśliwa? Tak.
Czuję się sobą, robię to,
co tak naprawdę kocham,
i udaje mi się to.
Tak naprawdę, proszę pamiętać,
że nasze ciała bardzo często dają nam
sygnał o wiele wcześniej,
niż sobie to uświadamiamy.
Ból i dyskomfort są tak naprawdę ostatnim
momentem, w którym nasze ciało woła:
"Halo! Czas na zmianę!".
Nie zatykajmy uszu, wołając:
"la la la la, nie słyszę cię".
Bardzo ważne jest, żeby się
w te ciała wsłuchać, w samych siebie,
ale nie w sztucznie przyjęte,
społeczne pozy,
tylko w tego kogoś,
kim jesteśmy tak naprawdę.
Część z nas będzie umiała to zrobić sama.
Część może potrzebować pomocy,
chociażby we wskazaniu
odpowiednich metod.
Jest takie jedno zdanie, które uwielbiam:
"Bądź zmianą, którą chcesz
widzieć w świecie",
więc zacznijmy słuchać siebie,
samych siebie, zacznijmy się zmieniać,
a nasze życie też się zmieni,
na lepsze.
Dziękuję bardzo.
Translation - English Good evening.
You are all here probably wondering,
at least some of you,
"Change your life in one night?
This girl is telling us fairly tales."
You're kind of right, but also wrong.
Unfortunately I'm blinded by the spotlight
and can't see your faces.
Well, a change, fundamental, thorough,
can happen in a person in a split second.
In one minute, in one hour.
You don't need a whole night for that.
But often those huge, major changes
which happen that fast
are caused by some strong,
intensive events in our lives,
sometimes traumatic.
So what is important is to catch
that moment, when the change is needed
before the external factors,
or sickness, force it on us
in just a split second.
How? By listening to your own body.
I have to admit, this is
an unsual situation for me.
I'm a visual artist and usualy
I express myself in pictures,
objects, video projects and instalations
and if I talk, I talk about my works.
But when I was invited to TED,
I thought that the best what I can do
is to say, to draw attention
to how important is
treating the body and the mind
as one coherent entity.
They are a unity like inhale and exhale,
and a change is something necessary,
something essential, the only constant.
If we stop to listen to ourselves
and we stop to change,
stagnation comes in.
We stop living and begin to vegetate.
That's why we have to stick to the change.
We can't fear it.
Nowadays very often we treat our bodies,
our organisms in a holistic way.
If you take quantum physics into account,
you can really come
to more far-reaching conclusions.
But today I wanted to hold
at the connection
between our body and mind.
How is that our body
often knows something before we do?
Our subconsciousness works much faster
than our ability to realise
what is happening.
And is expressing itself
in our emotions and feelings
and those in turn express
through our body.
It works both ways.
If we think about something intensly,
the emotions and feelings also arise
and those also speak through our body.
If the tensions in the body
are present over longer period of time,
pain and discomfort emerges.
Then we know it's time to change.
But important is to detect
this moment before,
before the discomfort emerges.
We also tend to assume
certain positions in everyday life.
We congeal in those.
A kind of shell appears.
Our appearance, our biology is in fact
the best proof of the path
we've chosen in life
and if we've made the right choices.
For sure each of you knows
an elderly man in his 30s
or an elderly person who still
has this spark in the eyes
and knows how to enjoy life.
In fact when it comes to technics
and methods that I came to know,
I could talk about them for hours,
so for start to get your attention
I would like to propose
that each of you at home
carried out a little experiment,
completely safe.
It takes 10 minutes.
So, assuming any position,
I don't advise lying down for start
as you can easily fall asleep,
focus on the sensory inputs
that you receive.
But not only external ones,
but also those sent by the body.
Be aware of the fact
that you hear a passing car,
that you see a fly above you,
that you feel your stomach rumbling,
that your left foot is itchy,
that amotions arise,
sadness, joy, happiness and so on.
Don't hang on any of them.
Just be aware it's there and go on.
Thanks to this simple and short excersise
we are able to realise
that in those 10 minutes
we get enormous amount of inputs
that we usually ignore.
Practice makes perfect,
so it's worth to do this excersise
for example when you have
a difficult decision to make.
Such excersise can suggest you a lot.
How do I know this all works?
I am an effect of my own experiment.
Some years ago I was someone
completely different.
I was a person
who didn't belive in herself
and thought that has no impact on her life
and is dependant on external factors.
That there is a single correct
imposed by society path to follow
and there is really nothing more to life.
It looked all great from the outside.
I had a good job,
my private life was also good
but I kept missing something.
I even told to myself,
"Bażowska, everything's awesome,
what do you want, woman?"
But health issues came in.
Excesive sleepiness, weight gain,
bad mood, not being able
to get up in the morning.
As a doctor of course I started
to look for a sickness
and do some tests.
All results were good,
but the symptoms stayed.
I went to do internship in England
and one day on the way back from work,
tired, I bought a newspaper.
Just to relax.
I went back home, started to browse
and came across an article
about how important it is
to treat our body and mind
like one coherent entity.
I got intrigued by that.
My analytical, logical mind wanted
concrete, irrefutable proof.
I started to search
in scientific databases
And in fact the rest
of the evening and night
I've spent on searching
the internet on this topic.
It was a breakthrough,
Upon my return to the country
I kept searching.
I figured that if there is so much
known about it I can try it on myself,
maybe I'll do an experiment
to test what I've learnt
about human body and mind on myself.
My achievements in terms of digging
through my blockades and behavior
was very surprising,
sometimes even scary.
It turned out that the person I was,
the position I assumed,
my way of talking, acting
and thinking about the world is not me.
It's an imprinted model.
Adn most importantly I managed to find
what I was really missing.
It turned out I'm a creator.
Medicine is fascinating,
absolutely fascinating,
but it has very restrictive rules,
rightly so,
for the sake of patients.
It has to serve them.
I needed a total, unrestricted creativity
and I found it in art.
When I figured out all this about myself,
I was still hesitating.
So many years of studying,
doctorate on the way...
In such cases it's best to get advice
from someone we trust completely.
So I went for a long talk with my,
present here, husband
and told him about everything.
He listened, looked at me and said,
"For sure you know already
what you want to do."
And then I gave myself
one night to make a decision
and take further steps.
In several hours I turned
my well-organized life upside down.
The next day I took a new route in my life
never looking back.
Do I regret it? Absolutely not.
I dscovered myself and who I am now
was a natural process
to take my own path.
Is it always easy? No.
Am I always happy? No.
But am I happy every day? Yes.
I feel myself, I do what I really love
and I succeed.
In fact, please remember,
our bodies give us a signal
much earlier than we realise.
Pain and discomfort are actually
the last moment in which
our body says: "Hello, time to change!"
Let's not cover our ears
singing: "La la la la, I can't hear you."
It's also very important to listen
to our bodies, to ourselves.
Not to those artificial social poses
but to the person we really are.
Some of us can do it on their own.
Some might need help
at least with finding the right methods.
There's one sentence I love.
"Be the change you want
to see in the world."
So let's start to listen to ourselves,
let's start to change
and our life will change as well,
for the better.
Thank you very much.
English to Polish: Why do airlines sell too many tickets? General field: Tech/Engineering Detailed field: Aerospace / Aviation / Space
Source text - English Have you ever sat in a doctor's
office for hours
despite having an appointment
at a specific time?
Has a hotel turned down
your reservation because it's full?
Or have you been bumped off a flight
that you paid for?
These are all symptoms of overbooking,
a practice where businesses
and institutions
sell or book more
than their full capacity.
While often infuriating for the customer,
overbooking happens because
it increases profits
while also letting businesses
optimize their resources.
They know that not everyone
will show up to their appointments,
reservations,
and flights,
so they make more available
than they actually have to offer.
Airlines are the classical example,
partially because it happens so often.
About 50,000 people get bumped
off their flights each year.
That figure comes at little surprise
to the airlines themselves,
which use statistics to determine
exactly how many tickets to sell.
It's a delicate operation.
Sell too few, and they're wasting seats.
Sell too many, and they pay penalties -
money, free flights, hotel stays,
and annoyed customers.
So here's a simplified version
of how their calculations work.
Airlines have collected years worth
of information
about who does and doesn't show up
for certain flights.
They know, for example,
that on a particular route,
the probability that each individual
customer will show up on time is 90%.
For the sake of simplicity,
we'll assume that every customer
is traveling individually
rather than as families or groups.
Then, if there are 180 seats on the plane
and they sell 180 tickets,
the most likely result is that 162
passengers will board.
But, of course, you could also
end up with more passengers,
or fewer.
The probability for each value
is given by what's called
a binomial distribution,
which peaks at the most likely outcome.
Now let's look at the revenue.
The airline makes money from each
ticket buyer
and loses money for each person
who gets bumped.
Let's say a ticket costs $250
and isn't exchangeable for a later flight.
And the cost of bumping
a passenger is $800.
These numbers are just for the sake
of example.
Actual amounts vary considerably.
So here, if you don't sell
any extra tickets, you make $45,000.
If you sell 15 extras
and at least 15 people are no shows,
you make $48,750.
That's the best case.
In the worst case, everyone shows up.
15 unlucky passengers get bumped,
and the revenue will only be $36,750,
even less than if you only sold 180
tickets in the first place.
But what matters isn't just how
good or bad a scenario is financially,
but how likely it is to happen.
So how likely is each scenario?
We can find out by using
the binomial distribution.
In this example, the probability
of exactly 195 passengers boarding
is almost 0%.
The probability of exactly 184 passengers
boarding is 1.11%, and so on.
Multiply these probabilities
by the revenue for each case,
add them all up,
and subtract the sum from the earnings
by 195 sold tickets,
and you get the expected revenue
for selling 195 tickets.
By repeating this calculation
for various numbers of extra tickets,
the airline can find the one likely
to yield the highest revenue.
In this example, that's 198 tickets,
from which the airline will probably
make $48,774,
almost 4,000 more than without
overbooking.
And that's just for one flight.
Multiply that by a million flights
per airline per year,
and overbooking adds up fast.
Of course, the actual calculation
is much more complicated.
Airlines apply many factors
to create even more accurate models.
But should they?
Some argue that overbooking is unethical.
You're charging two people
for the same resource.
Of course, if you're 100% sure
someone won't show up,
it's fine to sell their seat.
But what if you're only 95% sure?
75%?
Is there a number that separates being
unethical from being practical?
Translation - Polish Czy zdarzyło wam się godzinami
siedzieć w poczekalni u lekarza
mimo ustalonej godziny wizyty?
Czy jakiś hotel odwołał
waszą rezerwację, bo był pełny?
A może wyrzucono was z samolotu,
choć zapłaciliście za lot?
To "nadrezerwacja",
praktyka stosowana
przez firmy i instytucje,
które sprzedają albo rezerwują
więcej niż mogą.
Choć często rozwściecza klientów,
nadrezerwacja zwiększa zyski firm
i pozwala na optymalizację zasobów.
Firmy wiedzą, że nie wszyscy
pojawią się na wizytach,
rezerwacjach
i lotach,
więc udostępniają więcej
niż mogą zaoferować.
Linie lotnicze to klasyczny przykład,
bo takie przypadki
zdarzają się u nich często.
Około 50 tysięcy ludzi rocznie
nie załapuje się na swój lot.
Ta liczba nie jest niespodzianką
dla linii lotniczych,
które używają statystyk do ustalenia,
ile biletów powinny sprzedać.
To delikatna operacja.
Sprzedając za mało, marnują miejsca.
Sprzedając za dużo, ponoszą koszty,
jak zwroty pieniędzy, darmowe loty,
hotele i zdenerwowani klienci.
Oto uproszczony przykład,
jak wyglądają ich obliczenia.
Od wielu lat linie lotnicze
zbierają informacje o tym,
kto zjawia się na lot, a kto nie.
Wiedzą, że na danej trasie
prawdopodobieństwo, że każdy z klientów
pojawi się na czas, wynosi 90 procent.
Dla uproszczenia
załóżmy, że każdy z nich podróżuje sam,
a nie z rodziną czy w grupie.
Jeśli w samolocie jest 180 miejsc
i sprzeda się 180 biletów,
najbardziej prawdopodobny wynik
to 162 pasażerów na pokładzie.
Może się okazać,
że będzie ich więcej lub mniej.
Prawdopodobieństwo
każdego wyniku opisuje
tak zwany rozkład dwumianowy,
który osiąga szczyt na najbardziej
prawdopodobnym wyniku.
Teraz spójrzmy na przychód.
Linie zarabiają na każdym bilecie
i tracą na każdej odrzuconej osobie.
Powiedzmy, że bilet kosztuje 250 dolarów
i nie można go wymienić na późniejszy lot.
Koszt odrzucenia pasażera to 800 dolarów.
To tylko przykładowe liczby,
w rzeczywistości ceny znacznie się wahają.
Jeśli nie sprzedacie dodatkowych
biletów, zarobicie 45 tysięcy dolarów.
Jeśli sprzedacie 15 dodatkowych
i co najmniej 15 ludzi się nie pojawi,
zarobicie 48 750 dolarów.
W najlepszym przypadku.
W najgorszym zjawią się wszyscy.
Piętnastu pechowych pasażerów
zostanie odrzuconych
i zarobicie tylko 36 750 dolarów.
To mniej, niż gdybyście
sprzedali 180 biletów.
Znaczenie ma nie tylko to,
czy wariant jest finansowo korzystny,
ale to, jak bardzo jest możliwy.
Jak bardzo prawdopodobny
jest każdy scenariusz?
Możemy to sprawdzić,
korzystając z rozkładu dwumianowego.
W tym przykładzie prawdopodobieństwo,
że dokładnie 195 osób pojawi się
na pokładzie, jest bliskie zeru.
Prawdopodobieństwo 184 pasażerów
na pokładzie to 1,11 procent i tak dalej.
W każdym przypadku
pomnóżcie te wartości przez przychód,
dodajcie je do siebie
i odejmijcie sumę od zarobku
przy sprzedaży 195 biletów.
Otrzymacie spodziewany dochód
ze sprzedaży 195 biletów.
Powtarzając obliczenia
dla różnej liczby dodatkowych biletów,
linie lotnicze mogą ustalić,
która opcja przyniesie największy dochód.
U nas jest to 198 biletów,
za które linie dostaną 48 774 dolarów,
prawie cztery tysiące więcej
niż gdyby sprzedały
tyle biletów, ile jest miejsc.
To dochód za zaledwie jeden lot.
Pomnóżcie to przez milion
lotów na linię przez rok
i liczba szybko wzrośnie.
Faktyczne obliczenia
są dużo bardziej skomplikowane.
Żeby stworzyć dokładniejsze modele,
linie biorą pod uwagę wiele czynników.
Ale czy powinny?
Według niektórych to nieetyczne,
że za to samo pobiera się
opłatę od dwóch osób.
Jeśli jest się w stu procentach pewnym,
że dana osoba się nie zjawi,
odsprzedanie jej miejsca jest w porządku.
Ale co, jeśli jest się pewnym
tylko w 95 procentach?
75 procentach?
Czy istnieje liczba, która rozgranicza
brak etyki i praktyczność?
English to Polish: The secrets I find on the mysterious ocean floor General field: Science Detailed field: Biology (-tech,-chem,micro-)
Source text - English Well, I'm an ocean chemist.
I look at the chemistry
of the ocean today.
I look at the chemistry
of the ocean in the past.
The way I look back in the past
is by using the fossilized remains
of deepwater corals.
You can see an image of one
of these corals behind me.
It was collected from close to Antarctica,
thousands of meters below the sea,
so, very different
than the kinds of corals
you may have been lucky enough to see
if you've had a tropical holiday.
So I'm hoping that this talk will give you
a four-dimensional view of the ocean.
Two dimensions, such as this
beautiful two-dimensional image
of the sea surface temperature.
This was taken using satellite,
so it's got tremendous spatial resolution.
The overall features are extremely
easy to understand.
The equatorial regions are warm
because there's more sunlight.
The polar regions are cold
because there's less sunlight.
And that allows big icecaps
to build up on Antarctica
and up in the Northern Hemisphere.
If you plunge deep into the sea,
or even put your toes in the sea,
you know it gets colder as you go down,
and that's mostly because the deep waters
that fill the abyss of the ocean
come from the cold polar regions
where the waters are dense.
If we travel back in time
20,000 years ago,
the earth looked very much different.
And I've just given you a cartoon version
of one of the major differences
you would have seen
if you went back that long.
The icecaps were much bigger.
They covered lots of the continent,
and they extended out over the ocean.
Sea level was 120 meters lower.
Carbon dioxide [levels] were very
much lower than they are today.
So the earth was probably about three
to five degrees colder overall,
and much, much colder
in the polar regions.
What I'm trying to understand,
and what other colleagues of mine
are trying to understand,
is how we moved from that
cold climate condition
to the warm climate condition
that we enjoy today.
We know from ice core research
that the transition from these
cold conditions to warm conditions
wasn't smooth, as you might predict
from the slow increase in solar radiation.
And we know this from ice cores,
because if you drill down into ice,
you find annual bands of ice,
and you can see this in the iceberg.
You can see those blue-white layers.
Gases are trapped in the ice cores,
so we can measure CO2 --
that's why we know CO2
was lower in the past --
and the chemistry of the ice
also tells us about temperature
in the polar regions.
And if you move in time
from 20,000 years ago to the modern day,
you see that temperature increased.
It didn't increase smoothly.
Sometimes it increased very rapidly,
then there was a plateau,
then it increased rapidly.
It was different in the two polar regions,
and CO2 also increased in jumps.
So we're pretty sure the ocean
has a lot to do with this.
The ocean stores huge amounts of carbon,
about 60 times more
than is in the atmosphere.
It also acts to transport heat
across the equator,
and the ocean is full of nutrients
and it controls primary productivity.
So if we want to find out
what's going on down in the deep sea,
we really need to get down there,
see what's there
and start to explore.
This is some spectacular footage
coming from a seamount
about a kilometer deep
in international waters
in the equatorial Atlantic, far from land.
You're amongst the first people
to see this bit of the seafloor,
along with my research team.
You're probably seeing new species.
We don't know.
You'd have to collect the samples
and do some very intense taxonomy.
You can see beautiful bubblegum corals.
There are brittle stars
growing on these corals.
Those are things that look
like tentacles coming out of corals.
There are corals made of different forms
of calcium carbonate
growing off the basalt of this
massive undersea mountain,
and the dark sort of stuff,
those are fossilized corals,
and we're going to talk
a little more about those
as we travel back in time.
To do that, we need
to charter a research boat.
This is the James Cook,
an ocean-class research vessel
moored up in Tenerife.
Looks beautiful, right?
Great, if you're not a great mariner.
Sometimes it looks
a little more like this.
This is us trying to make sure
that we don't lose precious samples.
Everyone's scurrying around,
and I get terribly seasick,
so it's not always a lot of fun,
but overall it is.
So we've got to become
a really good mapper to do this.
You don't see that kind of spectacular
coral abundance everywhere.
It is global and it is deep,
but we need to really find
the right places.
We just saw a global map,
and overlaid was our cruise passage
from last year.
This was a seven-week cruise,
and this is us, having made our own maps
of about 75,000 square kilometers
of the seafloor in seven weeks,
but that's only a tiny fraction
of the seafloor.
We're traveling from west to east,
over part of the ocean that would
look featureless on a big-scale map,
but actually some of these mountains
are as big as Everest.
So with the maps that we make on board,
we get about 100-meter resolution,
enough to pick out areas
to deploy our equipment,
but not enough to see very much.
To do that, we need to fly
remotely-operated vehicles
about five meters off the seafloor.
And if we do that, we can get maps
that are one-meter resolution
down thousands of meters.
Here is a remotely-operated vehicle,
a research-grade vehicle.
You can see an array
of big lights on the top.
There are high-definition cameras,
manipulator arms,
and lots of little boxes and things
to put your samples.
Here we are on our first dive
of this particular cruise,
plunging down into the ocean.
We go pretty fast to make sure
the remotely operated vehicles
are not affected by any other ships.
And we go down,
and these are the kinds of things you see.
These are deep sea sponges, meter scale.
This is a swimming holothurian --
it's a small sea slug, basically.
This is slowed down.
Most of the footage I'm showing
you is speeded up,
because all of this takes a lot of time.
This is a beautiful holothurian as well.
And this animal you're going to see
coming up was a big surprise.
I've never seen anything like this
and it took us all a bit surprised.
This was after about 15 hours of work
and we were all a bit trigger-happy,
and suddenly this giant
sea monster started rolling past.
It's called a pyrosome
or colonial tunicate, if you like.
This wasn't what we were looking for.
We were looking for corals,
deep sea corals.
You're going to see a picture
of one in a moment.
It's small, about five centimeters high.
It's made of calcium carbonate,
so you can see its tentacles there,
moving in the ocean currents.
An organism like this probably lives
for about a hundred years.
And as it grows, it takes in
chemicals from the ocean.
And the chemicals,
or the amount of chemicals,
depends on the temperature;
it depends on the pH,
it depends on the nutrients.
And if we can understand how
these chemicals get into the skeleton,
we can then go back,
collect fossil specimens,
and reconstruct what the ocean
used to look like in the past.
And here you can see us collecting
that coral with a vacuum system,
and we put it into a sampling container.
We can do this very
carefully, I should add.
Some of these organisms live even longer.
This is a black coral called Leiopathes,
an image taken by my colleague,
Brendan Roark, about 500
meters below Hawaii.
Four thousand years is a long time.
If you take a branch from one
of these corals and polish it up,
this is about 100 microns across.
And Brendan took some analyses
across this coral --
you can see the marks --
and he's been able to show
that these are actual annual bands,
so even at 500 meters deep in the ocean,
corals can record seasonal changes,
which is pretty spectacular.
But 4,000 years is not enough to get
us back to our last glacial maximum.
So what do we do?
We go in for these fossil specimens.
This is what makes me really unpopular
with my research team.
So going along,
there's giant sharks everywhere,
there are pyrosomes,
there are swimming holothurians,
there's giant sponges,
but I make everyone go down
to these dead fossil areas
and spend ages kind of shoveling
around on the seafloor.
And we pick up all these corals,
bring them back, we sort them out.
But each one of these is a different age,
and if we can find out how old they are
and then we can measure
those chemical signals,
this helps us to find out
what's been going on
in the ocean in the past.
So on the left-hand image here,
I've taken a slice through a coral,
polished it very carefully
and taken an optical image.
On the right-hand side,
we've taken that same piece of coral,
put it in a nuclear reactor,
induced fission,
and every time there's some decay,
you can see that marked out in the coral,
so we can see the uranium distribution.
Why are we doing this?
Uranium is a very poorly regarded element,
but I love it.
The decay helps us find out
about the rates and dates
of what's going on in the ocean.
And if you remember from the beginning,
that's what we want to get at
when we're thinking about climate.
So we use a laser to analyze uranium
and one of its daughter products,
thorium, in these corals,
and that tells us exactly
how old the fossils are.
This beautiful animation
of the Southern Ocean
I'm just going to use illustrate
how we're using these corals
to get at some of the ancient
ocean feedbacks.
You can see the density
of the surface water
in this animation by Ryan Abernathey.
It's just one year of data,
but you can see how dynamic
the Southern Ocean is.
The intense mixing,
particularly the Drake Passage,
which is shown by the box,
is really one of the strongest
currents in the world
coming through here,
flowing from west to east.
It's very turbulently mixed,
because it's moving over those
great big undersea mountains,
and this allows CO2 and heat to exchange
with the atmosphere in and out.
And essentially, the oceans are breathing
through the Southern Ocean.
We've collected corals from back and forth
across this Antarctic passage,
and we've found quite a surprising thing
from my uranium dating:
the corals migrated from south to north
during this transition from the glacial
to the interglacial.
We don't really know why,
but we think it's something
to do with the food source
and maybe the oxygen in the water.
So here we are.
I'm going to illustrate what I think
we've found about climate
from those corals in the Southern Ocean.
We went up and down sea mountains.
We collected little fossil corals.
This is my illustration of that.
We think back in the glacial,
from the analysis
we've made in the corals,
that the deep part of the Southern Ocean
was very rich in carbon,
and there was a low-density
layer sitting on top.
That stops carbon dioxide
coming out of the ocean.
We then found corals
that are of an intermediate age,
and they show us that the ocean mixed
partway through that climate transition.
That allows carbon to come
out of the deep ocean.
And then if we analyze corals
closer to the modern day,
or indeed if we go down there today anyway
and measure the chemistry of the corals,
we see that we move to a position
where carbon can exchange in and out.
So this is the way
we can use fossil corals
to help us learn about the environment.
So I want to leave you
with this last slide.
It's just a still taken out of that first
piece of footage that I showed you.
This is a spectacular coral garden.
We didn't even expect
to find things this beautiful.
It's thousands of meters deep.
There are new species.
It's just a beautiful place.
There are fossils in amongst,
and now I've trained you
to appreciate the fossil corals
that are down there.
So next time you're lucky enough
to fly over the ocean
or sail over the ocean,
just think -- there are massive
sea mountains down there
obszar w głębi Oceanu Południowego
był bardzo bogaty w węgiel
a wierzchnia warstwa miała małą gęstość.
To powstrzymuje dwutlenek węgla
przed ucieczką z oceanu.
Koralowce w średnim wieku
pokazały nam, że ocean wymieszał się
częściowo podczas zmiany klimatu.
To pozwala węglowi wydostać się z głębin.
Kiedy analizujemy koralowce
bardziej współczesne,
albo po prostu teraz tam się udamy
i zbadamy chemię koralowców,
zobaczymy, że zbliżamy się do momentu,
kiedy wymiana węgla jest możliwa.
W ten sposób skamieniałości koralowców
pomagają nam zrozumieć środowisko.
Chcę was zostawić z tym ostatnim slajdem.
To ujęcie z nagrania,
które wam pokazywałam.
To piękny ogród koralowców.
Nie spodziewaliśmy się nawet,
że znajdziemy rzeczy tak piękne.
To głębokość tysięcy metrów.
Są tam nowe gatunki.
To po prostu piękne miejsce.
Są tam skamieniałości,
nauczyłam was doceniać
skamieniałe koralowce,
które można tam znaleźć.
Następnym razem, kiedy będziecie mieć
szczęście lecieć nad oceanem
lub żeglować przez ocean,
pomyślcie - pod wodą są ogromne góry,
których nikt przedtem nie widział,
a tam piękne koralowce.
Dziękuję.
(Brawa)
English to Polish: Why wildfires are necessary - Jim Schulz General field: Science Detailed field: Forestry / Wood / Timber
Source text - English There was a time before our ancestors
smashed flint and steel together,
when they felt the cold
lack of fire in their lives.
But anthropologists theorize
that early hominids
relied on lightning to cause forest fires,
from which they could collect coals
and burning sticks.
Fire gave them the ability to cook food
and clear land,
and became central in many rituals
and traditions.
So instead of seeing forest fires
as an exclusively bad thing,
ancient humans may have learned
to appreciate them.
Yet, it wasn't just humans who
benefitted from these natural phenomena.
Even as they destroy trees,
fires also help the forest themselves,
however counterintuitive that seems.
In fact, several forest species,
such as select conifers,
need fire to survive.
But how can fire possibly create life
in addition to destroying it?
The answer lies in the way
that certain forests grow.
In the conifer-rich forests
of western North America,
lodgepole pines constantly seek the Sun.
Their seeds prefer to grow
on open sunny ground,
which pits saplings against each other
as each tries to get more light
by growing straighter and faster
than its neighbors.
Over time, generations of slender,
lofty lodgepoles
form an umbrella-like canopy
that shades the forest floor below.
But as the trees' pine cones mature
to release their twirling seeds,
this signals a problem
for the lodgepoles' future.
Very few of these seeds will germintate
in the cool, sunless shade
created by their towering parents.
These trees have adapted to this problem
by growing two types of cones.
There are the regular annual cones
that release seeds spontaneously,
and another type called serotinous cones,
which need an environmental trigger
to free their seeds.
Serotinous cones
are produced in thousands,
and are like waterproofed time capsules
sealed with resinous pitch.
Many are able to stay undamaged
on the tree for decades.
Cones that fall to the ground
can be viable for several years, as well.
But when temperatures get high enough,
the cones pop open.
Let's see that in action.
Once it's gotten started,
a coniferous forest fire
typically spreads something like this.
Flames ravage the thick understory
provided by species like douglas fir,
a shade-tolerant tree
that's able to thrive
under the canopy
of lodgepole pines.
The fire uses these smaller trees
as a step ladder
to reach the higher canopy
of old lodgepole pines.
That ignites a tremendous crown fire
reaching temperatures
of up to 2400 degrees Fahrenheit.
That's well more than the 115-140 degrees
that signal the moment
when serotinous seeds can be freed.
At those temperatures,
the cones burst open,
releasing millions of seeds,
which are carried by the hot air
to form new forests.
After the fire, carbon-rich soils
and an open sunlit landscape
help lodgepole seeds germinate quickly
and sprout in abundance.
From the death of the old forest
comes the birth of the new.
Fires are also important
for the wider ecosystem as a whole.
Without wildfires to rejuvenate trees,
key forest species would disappear,
and so would the many creatures
that depend on them.
And if a fire-dependent forest
goes too long without burning,
that raises the risk
of a catastrophic blaze,
which could destroy a forest completely,
not to mention people's homes and lives.
That's why forest rangers sometimes
intentionally start controlled burns
to reduce fuels in order to keep
the more dangerous wildfires at bay.
They may be frightening
and destructive forces of nature,
but wildfires are also vital
to the existence of healthy
boreal forest ecosystems.
By coming to terms with that,
we can protect ourselves from their
more damaging effects
while enabling the forests,
like the legendary phoenix,
to rise reborn from their own ashes.
Translation - Polish Był taki czas, gdy nasi przodkowie
nie używali jeszcze krzesiwa,
kiedy odczuwali zimny brak ognia.
Jednak antropolodzy teoretyzują,
że wcześni hominidzi
polegali na błyskawicach
powodujących pożary lasu,
co dostarczało im węgla
i płonących gałęzi.
Ogień pozwolił im gotować
i oczyszczać grunt,
był również głównym obiektem
wielu rytuałów i tradycji.
Zamiast widzieć
w pożarach lasów samo zło,
starożytni mogli nauczyć się je doceniać.
W dodatku nie tylko ludzie czerpali
korzyść z tego naturalnego zjawiska.
Nawet jeśli niszczy drzewa,
ogień pomaga także samym lasom,
choć może to się wydawać nielogiczne.
Niektóre leśne gatunki,
jak niektóre drzewa iglaste,
potrzebują ognia, by przetrwać.
Ale jak niszcząc życie,
ogień jednocześnie może je dawać?
Odpowiedź można znaleźć w sposobie,
w jaki rosną niektóre lasy.
W bogatych w drzewa iglaste
lasach Ameryki Północnej
sosny wydmowe
nieustannie poszukują słońca.
Ich nasiona wolą kiełkować
na otwartym, słonecznym terenie,
gdzie podrosty odsuwają się od siebie.
Każdy próbuje dostać więcej światła
rosnąc szybciej i prościej od sąsiadów.
Z czasem pokolenia strzelistych
i wzniosłych sosen
tworzą baldachim
ocieniający leśne podłoże.
Ale gdy szyszki drzew dojrzewają,
aby wypuścić wirujące nasiona,
pojawia się problem dla przyszłości sosny.
Niewiele z tych nasion wykiełkuje
w chłodnym, bezsłonecznym cieniu,
stworzonym przez górujących rodziców.
Drzewa te zaadaptowały się
tworząc dwa rodzaje szyszek.
Oprócz zwykłych, corocznych szyszek,
które wypuszczają nasiona spontanicznie,
rośnie drugi rodzaj zamkniętych szyszek,
które potrzebują zewnętrznego impulsu,
aby uwolnić nasiona.
Tysiące takich szyszek
są jak wodoodporne kapsuły czasu
sklejone żywiczną smołą.
Wiele z nich spędza na drzewie
dziesiątki lat w nienaruszonej formie.
Te, które spadną na ziemię,
też mogą przeżyć kilka lat.
Ale kiedy temperatura wzrośnie
wystarczająco, szyszki otwierają się.
Zobaczmy to w akcji.
Kiedy już się zacznie,
pożar lasu iglastego
zazwyczaj szerzy się mniej więcej tak.
Płomienie dewastują podszycie lasu
złożone z gatunków jak jedlica zielona,
drzewo tolerujące cień,
które świetnie sobie radzi
pod baldachimem sosen.
Mniejsze drzewa służą ogniowi jak drabinka
do osiągnięcia wysokiego baldachimu
starych sosen wydmowych.
To roznieca olbrzymi pożar koron drzew
sięgający temperaturą
do 1315 stopni Celsjusza.
To o wiele więcej niż 46-60 stopni,
które sygnalizują moment, kiedy
nasiona mogą zostać uwolnione.
W tych temperaturach szyszki eksplodują,
uwalniając miliony nasion,
które unosi gorące powietrze,
aby uformować nowe lasy.
Po pożarze bogate w węgiel gleby
i otwarty, nasłoneczniony krajobraz
pomagają nasionom sosny
szybko wykiełkować i wzejść.
Wskutek śmierci starej puszczy
- rodzi się nowa.
Ogień jest też ważny dla szerszego
ekosystemu jako całości.
Bez pożarów lasu odmładzających drzewostan
kluczowe gatunki leśne zniknęłyby,
podobnie jak wiele stworzeń
od nich zależnych.
Gdy las zależny od ognia
zbyt długo nie doświadcza pożaru,
stwarza to ryzyko katastroficznej pożogi,
która mogłaby doszczętnie zniszczyć las,
a przy tym domy i ludzi.
Dlatego strażnicy leśni czasem celowo
wywołują kontrolowane pożary,
aby wypalić drewno stanowiące rozpałkę
dla niebezpiecznych pożarów.
To przerażające
i niszczycielskie siły natury,
ale pożary lasów są także niezbędne
dla istnienia zdrowych
ekosystemów lasów borealnych.
Godząc się z tym, można się chronić
przed ich bardziej niszczącymi skutkami,
jednocześnie pozwalając lasom,
jak mitycznemu feniksowi,
odrodzić się z własnych popiołów.
English to Polish: The enchanting music of sign language General field: Art/Literary Detailed field: Linguistics
Source text - English Interpreter: Piano, "p,"
is my favorite musical symbol.
It means to play softly.
If you're playing a musical instrument
and you notice a "p" in the score,
you need to play softer.
Two p's -- even softer.
Four p's -- extremely soft.
This is my drawing of a p-tree,
which demonstrates
no matter how many thousands
upon thousands of p's there may be,
you'll never reach complete silence.
That's my current definition of silence:
a very obscure sound.
I'd like to share a little bit
about the history
of American Sign Language, ASL,
plus a bit of my own background.
French sign language was brought
to America during the early 1800s,
and as time went by,
mixed with local signs,
it evolved into the language
we know today as ASL.
So it has a history of about 200 years.
I was born deaf,
and I was taught to believe
that sound wasn't a part of my life.
And I believed it to be true.
Yet, I realize now
that that wasn't the case at all.
Sound was very much a part of my life,
really, on my mind every day.
As a Deaf person living
in a world of sound,
it's as if I was living
in a foreign country,
blindly following its rules,
customs, behaviors and norms
without ever questioning them.
So how is it that I understand sound?
Well, I watch how people
behave and respond to sound.
You people are like my loudspeakers,
and amplify sound.
I learn and mirror that behavior.
At the same time,
I've learned that I create sound,
and I've seen how people respond to me.
Thus I've learned, for example ...
"Don't slam the door!"
"Don't make too much noise when
you're eating from the potato-chip bag!"
(Laughter)
"Don't burp,
and when you're eating,
make sure you don't scrape
your utensils on the plate."
All of these things
I term "sound etiquette."
Maybe I think about sound etiquette
more than the average hearing person does.
I'm hyper-vigilant around sound.
And I'm always waiting
in eager nervous anticipation
around sound, about what's to come next.
Hence, this drawing.
TBD, to be decided.
TBC, to be continued.
TBA, to be announced.
And you notice the staff --
there are no notes contained in the lines.
That's because the lines
already contain sound
through the subtle smudges and smears.
In Deaf culture,
movement is equivalent to sound.
This is a sign for "staff" in ASL.
A typical staff contains five lines.
Yet for me, signing it
with my thumb sticking up like that
doesn't feel natural.
That's why you'll notice in my drawings,
I stick to four lines on paper.
In the year 2008, I had the opportunity
to travel to Berlin, Germany,
for an artist residency there.
Prior to this time,
I had been working as a painter.
During this summer, I visited
different museums and gallery spaces,
and as I went from one place to the next,
I noticed there was no visual art there.
At that time, sound was trending,
and this struck me ...
there was no visual art,
everything was auditory.
Now sound has come into my art territory.
Is it going to further
distance me from art?
I realized that doesn't
have to be the case at all.
I actually know sound.
I know it so well
that it doesn't have to be something
just experienced through the ears.
It could be felt tactually,
or experienced as a visual,
or even as an idea.
So I decided to reclaim ownership of sound
and to put it into my art practice.
And everything that I had been
taught regarding sound,
I decided to do away with and unlearn.
I started creating a new body of work.
And when I presented this
to the art community,
I was blown away with the amount
of support and attention I received.
I realized:
sound is like money,
power, control --
social currency.
In the back of my mind, I've always felt
that sound was your thing,
a hearing person's thing.
And sound is so powerful
that it could either
disempower me and my artwork,
or it could empower me.
I chose to be empowered.
There's a massive culture
around spoken language.
And just because I don't use
my literal voice to communicate,
in society's eyes
it's as if I don't have a voice at all.
So I need to work with individuals
who can support me as an equal
and become my voice.
And that way, I'm able to maintain
relevancy in society today.
So at school, at work and institutions,
I work with many
different ASL interpreters.
And their voice becomes
my voice and identity.
They help me to be heard.
And their voices hold value and currency.
Ironically, by borrowing out their voices,
I'm able to maintain
a temporary form of currency,
kind of like taking out a loan
with a very high interest rate.
If I didn't continue this practice,
I feel that I could just
fade off into oblivion
and not maintain
any form of social currency.
So with sound as my new art medium,
I delved into the world of music.
And I was surprised to see
the similarities between music and ASL.
For example,
a musical note
cannot be fully captured
and expressed on paper.
And the same holds true
for a concept in ASL.
They're both highly spatial
and highly inflected --
meaning that subtle changes
can affect the entire meaning
of both signs and sounds.
I'd like to share with you
a piano metaphor,
to have you have a better
understanding of how ASL works.
So, envision a piano.
ASL is broken down into
many different grammatical parameters.
If you assign a different parameter
to each finger as you play the piano --
such as facial expression, body movement,
speed, hand shape and so on,
as you play the piano --
English is a linear language,
as if one key is being pressed at a time.
However, ASL is more like a chord --
all 10 fingers need
to come down simultaneously
to express a clear concept or idea in ASL.
If just one of those keys
were to change the chord,
it would create a completely
different meaning.
The same applies to music
in regards to pitch, tone and volume.
In ASL, by playing around with these
different grammatical parameters,
you can express different ideas.
For example, take the sign TO-LOOK-AT.
This is the sign TO-LOOK-AT.
I'm looking at you.
Staring at you.
(Laughter)
(Laughter)
Oh -- busted.
(Laughter)
Uh-oh.
What are you looking at?
Aw, stop.
(Laughter)
I then started thinking,
"What if I was to look at ASL
through a musical lens?"
If I was to create a sign
and repeat it over and over,
it could become
like a piece of visual music.
For example, this is the sign for "day,"
as the sun rises and sets.
This is "all day."
If I was to repeat it and slow it down,
visually it looks like a piece of music.
All ... day.
I feel the same holds true
for "all night."
"All night."
This is ALL-NIGHT,
represented in this drawing.
And this led me to thinking
about three different kinds of nights:
"last night,"
"overnight,"
(Sings) "all night long."
(Laughter)
I feel like the third one has
a lot more musicality than the other two.
(Laughter)
This represents how time
is expressed in ASL
and how the distance from your body
can express the changes in time.
For example,
1H is one hand, 2H is two hand,
present tense happens closest
and in front of the body,
future is in front of the body
and the past is to your back.
So, the first example
is "a long time ago."
Then "past,"
"used to"
and the last one, which is my favorite,
with the very romantic
and dramatic notion to it,
"once upon a time."
(Laughter)
"Common time"
is a musical term
with a specific time signature
of four beats per measure.
Yet when I see the word "common time,"
what automatically comes to mind for me
is "at the same time."
So notice RH: right hand, LH: left hand.
We have the staff
across the head and the chest.
[Head: RH, Flash claw]
[Common time]
[Chest: LH, Flash claw]
I'm now going to demonstrate
a hand shape called the "flash claw."
Can you please follow along with me?
Everybody, hands up.
Now we're going to do it
in both the head and the chest,
kind of like "common time"
or at the same time.
Yes, got it.
That means "to fall in love"
in International [Sign].
(Laughter)
International [Sign], as a note,
is a visual tool to help communicate
across cultures and sign languages
around the world.
The second one I'd like
to demonstrate is this --
please follow along with me again.
And now this.
This is "colonization" in ASL.
(Laughter)
Now the third --
please follow along again.
And again.
This is "enlightenment" in ASL.
So let's do all three together.
"Fall in love,"
"colonization"
and "enlightenment."
Good job, everyone.
(Laughter)
Notice how all three signs
are very similar,
they all happen at the head and the chest,
but they convey quite different meanings.
So it's amazing to see
how ASL is alive and thriving,
just like music is.
However, in this day and age,
we live in a very audio-centric world.
And just because ASL has no sound to it,
it automatically holds no social currency.
We need to start thinking harder
about what defines social currency
and allow ASL to develop
its own form of currency --
without sound.
And this could possibly be a step
to lead to a more inclusive society.
And maybe people will understand
that you don't need
to be deaf to learn ASL,
nor do you have to be hearing
to learn music.
ASL is such a rich treasure
that I'd like you
to have the same experience.
And I'd like to invite you
to open your ears,
to open your eyes,
take part in our culture
and experience our visual language.
And you never know,
you might just fall in love with us.
(Applause)
Thank you.
Denise Kahler-Braaten: Hey, that's me.
(Applause)
Translation - Polish Tłumaczka: Piano, "p"
to mój ulubiony symbol muzyczny.
Oznacza: grać cicho.
Jeśli grając na jakimś instrumencie
zobaczysz na pięciolinii znak "p",
to znaczy, że masz grać ciszej.
Dwa"p" oznaczają - jeszcze ciszej.
Cztery "p" - bardzo, bardzo cicho.
To jest mój wykres "p",
który pokazuje,
że nie ważne, ile tysięcy "p"
pojawi się na pięciolinii,
nigdy nie osiągniemy zupełnej ciszy.
Oto moja definicja ciszy:
bardzo zduszony dźwięk.
Chciałabym opowiedzieć wam
o historii ASL - Amerykańskiego
Języka Migowego
i trochę o mnie samej.
Francuski język migowy
pojawił się w USA na początku XIX w.
Na przestrzeni czasu przenikał
się z lokalnym językiem migowym,
w końcu tworząc ASL, jaki znamy dziś.
Jego historia ma więc około 200 lat.
Od urodzenia jestem niesłysząca
i nauczono mnie, że dźwięk
nie jest częścią mojego życia.
Uwierzyłam w to.
Ale teraz już wiem, że to nieprawda.
Dźwięk był w moim życiu od zawsze,
myślałam o nim każdego dnia.
Życie osboby niesłyszącej
w świecie dźwięków
jest jak życie w obcym kraju,
według zasad, tradycji, zachowań i norm
nie kwestionując ich.
Jak mogę zrozumieć dźwięk?
Obserwuję ludzi, ich
zachowanie i reakcje na dźwięki.
Ludzie są moimi głośnikami,
wzmacniają dla mnie dźwięk.
Uczę się od nich i naśladuję ich.
Zrozumiałam też, że sama wydaję dźwięki
i widzę, jak ludzie na nie reagują.
Nauczyłam się na przykład:
"Nie trzaskaj drzwiami!".
"Nie szeleść paczką, kiedy jesz chipsy!".
(Śmiech)
"Nie bekaj,
a podczas jedzenia
nie zgrzytaj sztućcami po talerzu!".
Wszystkie te rzeczy nazywam
dźwiękowym savoir-vivre.
Pewnie myślę o tym więcej,
niż przeciętna słysząca osoba.
Jestem na to bardzo wyczulona.
Zawsze nerwowo czekam na to,
jaką reakcję wywoła dźwięk.
Stąd ten rysunek.
TBD: do ustalenia.
TBC: ciąg dalszy nastąpi.
TBA: zostanie ogłoszone.
Zauważcie, że na pięciolinii
nie ma żadnych nut.
To dlatego, że linie zawierają już dźwięk.
To te delikatne plamy i rozmycia.
W kulturze ludzi niesłyszących
ruch jest równoznaczny z dźwiękiem.
Oto znak oznaczający pięciolinię w ASL.
Zwykle pięciolinia
składa się z pięciu linii.
Jednak miganie tego znaku
z kciukiem do góry
wydaje mi się nienaturalne.
Dlatego na moich rysunkach
też są zawsze tylko cztery linie.
W 2008 roku pojechałam do Berlina
na staż artystyczny.
Wcześniej byłam malarką.
Podczas tego lata odwiedzałam
różne muzea i galerie.
Kiedy je zwiedzałam, zauważyłam,
że nie ma w nich wcale sztuk wizualnych.
W tym czasie to dźwięk był modny.
To mnie uderzyło...
Żadnej sztuki wizualnej,
wszędzie tylko dźwięk.
Dźwięk wchodzi więc na teren mojej sztuki.
Czy to mnie bardziej od niej oddzieli?
Zdałam sobie sprawę,
że wcale nie musi tak być.
Przecież znam dźwięk.
Wystarczająco, żeby wiedzieć,
że nie doświadczamy go tylko przez uszy.
Możemy go dotknąć,
możemy go oglądać,
możemy myśleć o nim jako idei.
Postanowiłam więc przywrócić
sobie prawo do dźwięku
i włączyć go w moją sztukę.
Wiedziałam, że muszę zapomnieć
wszystko, co wiedziałam o dźwięku,
oduczyć się tego.
Zaczęłam tworzyć nowe dzieła.
Kiedy pokazałam je społeczności artystów,
byłam oszołomiona zainteresowaniem
i wsparciem, jakie otrzymałam.
Uświadomiłam sobie, że
dźwięk jest jak pieniądze:
daje władzę i kontrolę.
Jest społeczną walutą.
Podświadomie byłam przekonana,
że dźwięk to wasza sprawa,
ludzi słyszących.
Jest on na tyle potężną siłą,
że może albo zupełnie pozbawić
mnie i moją sztukę znaczenia,
albo dodać mi siły.
Wybrałam to drugie wyjście.
Wokół języka mówionego
tworzy się gigantyczna kultura.
Według społeczeństwa skoro
nie używam swojego głosu dosłownie,
to tak, jakbym w ogóle go nie miała.
Dlatego współpracuję z ludźmi,
którzy traktują mnie jak równą sobie
i stają się moim głosem.
W ten sposób mogę sobie
zapewnić pozycję w społeczeństwie.
Zatem w szkole, w pracy, w urzędach
współpracuję z tłumaczami języka migowego.
Ich głos staje się moim
głosem. Moją tożsamością.
Sprawiają, że mogę być słyszana.
Ich głosy mają wartość, są walutą.
Jak na ironię, pożyczając sobie ich głosy
dysponuję pewną formą tymczasowej waluty.
To trochę jak zaciągnięcie
wysoko oprocentowanej pożyczki.
Myślę, że jeśli zerwałabym te kontakty,
wszyscy by o mnie zapomnieli
i nie mogłabym utrzymać
żadnej społecznej waluty.
Dźwięk stał się więc moim
nowym sposobem wyrazu,
który przeniósł mnie w świat muzyki.
Zaskoczyło mnie, jak bardzo muzyka
podobna jest do języka migowego.
Na przykład:
nuta
nie może być w pełni
uchwycona i wyrażona na papierze.
Podobnie jest z językiem migowym.
Mają ogromny potencjał przestrzenny
i są fleksyjne,
to znaczy, że niewielkie zmiany
mogą mieć wpływ na znaczenie
zarówno znaków, jak i dźwięków.
Chciałabym opowiedzieć wam
o metaforze pianina,
żeby lepiej zilustrować
jak działa język migowy.
Wyobraźcie sobie pianino.
ASL składa się z wielu
zasad gramatycznych.
Jeśli każdą z tych zasad przypiszemy
do jednego palca grającego na pianinie,
np: wyraz twarzy, ruchy ciała,
prędkość, kształt dłoni itp.,
jak kiedy gramy na pianinie...
Angielski jest językiem linearnym,
to jakby naciskać jeden
klawisz po drugim - po kolei.
ASL jest za to jak akord:
wszystkie 10 palców
musi grać jednocześnie,
żeby jasno wyrazić znaczenie idei.
Jeśli choć jeden klawisz zmieni akord,
otrzymamy zupełnie inne znaczenie.
To samo odnosi się do muzyki:
jej tonacji, brzmienia, głośności.
Zmieniając poszczególne
parametry gramatyczne ASL
można wyrażać różne znaczenia.
Na przykład znak "patrzeć na".
To znak oznaczający "patrzeć na".
Patrzę na was.
Gapię się na was.
(Śmiech)
Mhm.
(Śmiech)
Ups, macie mnie.
(Śmiech)
Ups.
Na co się tak patrzysz?
Och, przestań.
(Śmiech)
Pomyślałam więc:
"A gdyby tak spojrzeć na
ASL przez pryzmat muzyki?".
Gdybym stworzyła znak
i powtarzała go w kółko,
mógłby się stać wizualną muzyką.
Na przykład znak oznaczający "dzień".
Słońce wstaje i zachodzi.
To jest "cały dzień".
Jeśli go powtórzę i wykonam wolniej,
to wygląda jak fragment muzyki.
Cały... dzień.
To samo można
zrobić ze znakiem "cała noc".
"Cała noc".
Oto "cała noc" jako rysunek.
Zaczęłam myśleć o trzech różnych
wyrażeniach związanych z nocą:
"wczorajsza noc",
"całonocny",
(Śpiewa) "all night long".
(Śmiech)
Czuję, że ostatnie jest
bardziej melodyjne niż pozostałe.
(Śmiech)
To jest ilustracja tego, jak czas
wyrażany jest w ASL
i jak odległość od twojego
ciała wyraża zmiany w czasie.
Na przykład
dłoń to 1 godzina, 2 dłonie - 2 godziny.
Czas teraźniejszy dzieje się
najbliżej ciała i z przodu,
przyszłość - z przodu,
a przeszłość - ku tyłowi.
To, na przykład, znaczy "dawno".
To: "przeszły",
"już nie",
a to, mój ulubiony znak,
trochę romantyczny i bardzo ekspresyjny:
"dawno, dawno temu".
(Śmiech)
Takt parzysty, w angielskim "wspólny czas"
to termin muzyczny,
na oznaczenie metrum na cztery czwarte.
Ale kiedy ja widzę to słowo,
od razu kojarzy mi się
z wyrażeniem "w tym samym czasie".
Zobaczcie - RH: prawa ręka, LH: lewa ręka.
2 pięciolinie: na wysokości
twarzy i klatki piersiowej.
[Twarz: RH, pięść]
[Takt parzysty]
[Klatka: LH, otwarta pięść]
Pokażę wam teraz gest "otwarta pięść".
Możecie go zrobić razem ze mną?
Podnieście ręce do góry.
Teraz dwie dłonie, przed twarzą
i przed klatką piersiową,
tak jak "takt parzysty"
albo "w tym samym czasie".
Ok, super.
To znaczy "zakochać się"
w międzynarodowym języku migowym.
(Śmiech)
Międzynarodowy język migowy, jak nuty,
to wizualny sposób komunikacji
między kulturami i językami
migowymi na całym świecie.
Chcę wam pokazać kolejny znak.
Powtarzajcie za mną.
A teraz tak.
To znaczy "kolonizacja" w ASL.
(Śmiech)
I jeszcze jeden.
Powtarzajcie za mną.
I jeszcze raz.
To znaczy "oświecenie" w ASL.
Powtórzmy razem wszystkie trzy.
"Zakochać się",
"kolonizacja",
"oświecenie".
Świetnie wam poszło.
(Śmiech)
Widzicie, jak podobne
są do siebie te znaki?
Migamy je przed twarzą i klatką piersiową,
ale mają zupełnie inne znaczenia.
ASL jest żywym organizmem
i ciągle się rozwija,
zupełnie jak muzyka.
Ale w dzisiejszym,
skupionym na dźwięku świecie,
ASL, który nie używa dźwięków,
nie jest społeczną walutą.
Musimy się zastanowić nad
tym, czym jest społeczna waluta,
żeby pozwolić językowi migowemu
rozwinąć własną wartość,
nawet bez dźwięku.
Myślę, że to może być krok
ku bardziej otwartemu społeczeństwu.
Może ludzie zrozumieją,
że nie muszą być głusi,
żeby uczyć się języka migowego,
tak jak nie muszą słyszeć,
żeby rozumieć muzykę.
Język migowy jest wielkim skarbem
i chciałabym, żebyście
wszyscy mogli go odkryć.
Zapraszam was:
otwórzcie uszy,
otwórzcie oczy,
wejdźcie w naszą kulturę
i doświadczcie naszego wizualnego języka.
I kto wie,
może się w nas zakochacie.
(Brawa)
Dziękuję.
Denise Kahler-Braaten: To ja.
(Brawa)
English to Polish: How whales breathe, communicate ... and fart with their faces - Joy Reidenberg General field: Science Detailed field: Zoology
Source text - English Hi, everybody!
I am a comparative anatomist.
A comparative anatomist is someone
who studies the structure of the body
of lots of different animals.
And my favorite animals are whales.
I like to study whales
because they're so interesting.
They've adapted to a unique environment
of living in the water.
And what I'm going to tell you
about is how whales make sounds
by basically farting with their face.
You know that they do this farting thing
with their blowhole;
they blow out air like that,
but they also use air
in lots of other ways.
They use it for sound production,
which is what I'll focus on,
but I also study other things
they do with air,
like keep it out of their bloodstream
so they don't get bubbles,
which is what happens
to human scuba divers
when they get decompression sickness.
But I'd like to start with the story
of how these animals make
these farting noises,
and that story begins with understanding
how hard it is to look at whales,
because they live underwater
and they're really big,
so they're hard animals to study.
And in this picture --
you see that animal in the middle?
That's a baby whale
and it's already the size of a bus!
When you look at whales,
start with the top of their head
because their nose
is on the top of their head,
kind of like a built-in snorkel.
They breathe through that
because they're mammals
and mammals breathe air.
Their nose can be opened and closed,
as if you were to pinch it like this.
You can see it's open in the bottom frame,
where the red arrows are.
But not all whales have two nostrils.
Whales include the groups
of dolphins and porpoises,
and dolphins and porpoises,
the small whales,
have only one nostril
on the top of their head,
and they open and close that nostril
by taking what is essentially
an upper lip, like this,
and turning it back
over their nose, like this.
That's how they open and close their nose.
So when they make sounds,
what they're basically
doing is a raspberry,
(Makes raspberry sound)
which is kind of like a fart, right?
Or up in New York,
we call it a Bronx cheer.
And the way they do that
is by taking that big,
fatty structure of a big fat lip,
which, as you can see
here in this picture,
which is a cut through the middle
of a dolphin's head,
that big fat lip is that big
yellow portion there,
and they roll it back and forth
over the top of their nose
so that they vibrate it,
kind of like when you let
the air out of a balloon
and it makes that weird vibration sound.
So this is what it sounds like
when they make their noise:
(Vibration noise)
Hear it? He'll do it again
when he faces the camera.
(Vibration noise)
Sounds like it's farting underwater.
What that dolphin is actually doing,
though, is echolocation,
which is making these series of pulses,
and it uses it like a bat uses sonar.
Well, a bat uses radar,
but when it's underwater it's sonar,
so this animal is using sonar
to see its world in sound.
Trying to understand how this works,
you have to look at it
as if you were looking at the amplifier
speakers of a sound system.
The small-toothed whales
are basically the "tweeters,"
and the sound is coming
from that little nose
that's moving back and forth
and coming out of their forehead.
But the big whales
are kind of like the "woofers,"
the big speakers that you have
in an amplifier system.
And what's happening is their sound
is coming out of the throat.
So if you tried to make
sound like a whale --
make a sound right now, and go, "ahhhhhh."
OK, now put your hand on your throat,
on your Adam's apple.
You feel that vibration right there?
That is lost energy for you,
because that's not
how you communicate to everybody.
You do it out of the mouth.
But if you open your mouth underwater,
no one will hear you.
You have to be able to take this energy
and amplify it through the water.
That's what whales do.
And when you hear their sound --
(Squeaking sound)
it's kind of like when you squeak
the air out of a balloon.
So they get a lot of squeaky noises,
but they also have this sound:
(Vibrating sound)
It sounds like it's farting, doesn't it?
It's like it's got this giant
whoopee cushion in its throat.
So, how do you know
that's what a whale is doing?
Well, we study whales that come
to us from strandings.
These are animals that die on the beach.
Small whales like dolphins
and porpoises are easy;
we can take them to the lab.
But the big whales -- we've got
to bring the lab to the whale.
And this is what that looks like.
I'm the one in the middle
with the red hat.
I'm not a very tall person,
so you can see how big
this whale was compared to me.
The whale is 65 feet long.
And my scalpel is this little tool
on the side here.
It basically looks like a hockey stick
with a blade on the end of it.
And doing a dissection of a whale
is a very difficult process.
You literally have to get into your work.
It's kind of like a giant
bloody construction zone.
You're wearing a hard hat,
you're working with heavy machinery.
In this case, by the way,
that's just the voice box of a blue whale.
Just the voice box.
I'm only five feet tall --
you can see it's like 12 feet long.
How do we know what's going on?
Well, we look at the voice box, or larynx,
and we see -- this is from a baby
whale so it's much smaller.
You see this little u-shaped thing
I've outlined in blue.
That's the part that's vibrating.
It's kind of like our vocal folds.
When I put my hand in there,
where that blue sleeve is,
you can see there's a sack underneath it.
That's the whoopee cushion.
That's the air bubble or the balloon.
So what these animals are doing --
and you can see, there's this big
black balloon in the throat,
where the digestive tract,
which is in blue,
meets the breathing tract,
which is in light blue,
and right in the middle
is that black sack.
These animals are using
that sack to make these sounds.
And so they vibrate that and send it out.
Small-toothed whales also have air sacks;
they're all over their heads,
so it's like they're airheads.
They use this to capture
as much air as they can
to take down with them
when they're diving,
because when you dive, pressures increase,
and that decreases the volume
of air you have available.
But more importantly,
having that sack allows them
to recycle the air that they're using,
because air is a precious commodity.
You don't want to have to go
back up to the surface to get more.
So when you make a sound underwater,
if you're a whale --
let's hear you start making
a sound, go "ahhhh."
But whales keep their mouths
closed, so go "ahhhmm."
(Audience makes noise)
You're all humming, right?
But whales keep their nose
closed and go, "mmmm."
(Makes noise)
What happened?
You can't make the sound anymore
once you close your nose
because you've pressurized the system.
Whales, by having air sacks, keep
themselves from pressurizing the system,
which means the air continues to flow,
and so if you had a bag
on the end of your nose,
you'd be able to make
air continue to flow.
So I hope you've enjoyed that.
That's what a comparative anatomist
does for a living.
We study the structure of these animals.
We try to mimic it; we apply it
back to the human situation,
maybe making new technologies
for protective devices
or maybe even making
new treatments for medicines
for people's diseases who mimic
these weird environments.
So I hope you enjoyed that. Thank you.
(Applause)
Translation - Polish Witajcie!
Jestem anatomem porównawczym,
czyli naukowcem badającym budowę ciała
wielu różnych zwierząt.
Moimi ulubieńcami są wieloryby.
Lubię je badać, bo są bardzo interesujące.
Zaadaptowały się do wyjątkowego
środowiska wodnego.
Chcę wam opowiedzieć,
jak wieloryby wydają dźwięki,
"puszczając bąki" paszczą.
Wiecie, że robią coś podobnego nozdrzami,
wypuszczając powietrze,
ale używają też powietrza
na wiele innych sposobów,
na przykład do produkcji dźwięku,
i na tym się skupię.
Ale badam, co jeszcze
potrafią zrobić z powietrzem,
na przykład pozbyć się go z krwi,
żeby nie tworzyły się pęcherzyki,
co przytrafia się nurkom,
kiedy dostają choroby dekompresyjnej.
Chciałabym zacząć od tego,
jak te zwierzęta wydają
"prukające" odgłosy,
Na początku trzeba zrozumieć,
jak trudno jest obserwować wieloryby,
bo żyją pod wodą i są naprawdę wielkie,
więc niełatwo je badać.
Widzicie to zwierzę na środku zdjęcia?
To młode wieloryba,
a już jest wielkości autobusu!
Kiedy patrzycie na wieloryba,
zacznijcie od czubka głowy,
bo tam znajdują się otwory nosowe,
jak wbudowana rurka do nurkowania.
Oddychają w ten sposób
powietrzem, bo są ssakami.
Otwory nosowe otwierają się i zamykają,
jakbyście je tak ściskali.
U dołu widać, jak są otwarte,
tam, gdzie czerwone strzałki.
Ale nie wszystkie walenie
mają dwa nozdrza.
Walenie obejmują grupy
delfinów i morświnów,
czyli małych waleni
mających tylko jedno nozdrze
na czubku głowy,
które otwierają i zamykają,
używając tego, co w zasadzie
jest ich górną wargą,
cofając ją w stronę nozdrza w ten sposób.
Tak właśnie je otwierają i zamykają.
Odgłosy, jakie wydają,
to właściwie prychanie,
(Odgłos prychania)
co brzmi jak "puszczanie bąków",
W Nowym Jorku nazywamy to "Bronx cheer".
Robią to za pomocą
grubej tkanki tłuszczowej
tej dużej i tłustej "wargi",
która, jak widzicie na obrazku,
przekroju podłużnym głowy delfina,
zaznaczona jest na żółto,
którą wałkują w przód i w tył
nad czubkiem nozdrza,
tak, że wibruje,
jak przy wypuszczaniu powietrza z balona,
wydając dziwny wibrujący dźwięk.
Tak to brzmi, kiedy wydają odgłos:
(Wibrujący odgłos).
Słyszycie? Zrobi to znów,
zwracając się do kamery.
(Wibrujący odgłos)
Brzmi jak "puszczenie bąków" pod wodą.
Ten delfin tak naprawdę
stosuje echolokację,
wytwarza serię drgań,
i używa jej jak nietoperz sonaru.
Wprawdzie nietoperz używa radaru,
ale pod wodą to sonar,
więc to zwierzę używa sonaru,
żeby "zobaczyć" świat dźwiękami.
Żeby zrozumieć, jak to działa,
trzeba na to spojrzeć tak,
jak na wzmacniacz dźwięku.
Małe zębowce są jak głośnik wysokotonowy.
Dźwięk wydobywa się
z małego otworu nosowego,
który rusza się w przód i w tył,
i wychodzi z czoła.
Ale duże walenie są jak głośnik basowy,
duży głośnik z systemu wzmacniającego.
Ich dźwięk wydobywa się z gardła.
Gdybyście chcieli spróbować
wydać dźwięk jak wieloryb,
zróbcie tak: "aaaaa...".
Przyłóżcie dłoń do szyi, do jabłka Adama.
Czujecie wibrację?
Tracicie tylko energię,
bo nie tak się porozumiewacie.
Robicie to przez usta.
Ale jeśli otworzycie usta pod wodą,
nikt was nie usłyszy.
Musicie być w stanie wzmocnić tę energię,
żeby była słyszalna w wodzie.
Tak robią wieloryby.
Kiedy słyszycie ich głos,
(Skrzeczący odgłos)
to jak skrzeczący dźwięk
puszczanego powietrza z balonu.
Walenie wydają różne skrzeczące odgłosy,
ale wydają też ten dźwięk:
(Wibrujący dźwięk)
Brzmi jak "puszczanie bąków"?
Jakby miał w gardle
wielką poduszkę pierdziuszkę .
Skąd wiadomo, że to odgłos wieloryba?
Badamy wieloryby,
które osiadły na mieliźnie.
To te zwierzęta, które umierają na plaży.
Małe walenie, jak delfiny i morświny,
można zabrać do laboratorium.
Ale przy dużych waleniach,
musimy przynieść laboratorium do nich.
Tak to wygląda.
Jestem pośrodku, w czerwonej czapce.
Nie jestem zbyt wysoka.
Widzicie, jak wielki był ten wieloryb
w porównaniu do mnie.
Miał prawie 20 metrów.
To małe narzędzie z boku, to mój skalpel.
Wygląda jak kij do hokeja
z ostrzem na końcu.
Wykonanie dysekcji wieloryba
to bardzo trudny proces.
Trzeba dosłownie zagłębić się w pracy.
To jak ogromny, krwawy plac budowy.
Nosisz kask,
pracujesz z ciężką maszynerią.
W tym przypadku
to tylko krtań płetwala błękitnego.
Tylko krtań.
Mam tylko 152 cm wzrostu,
a jego krtań ma ponad 3,5 metra.
Skąd wiemy, co się dzieje?
Patrzymy na krtań
i widzimy, że ta należy do młodego,
więc jest dużo mniejsza.
Widzicie tę część w kształcie "U",
zaznaczoną na niebiesko.
To ta część wibruje.
Jak nasze struny głosowe.
Kiedy wkładam tam rękę,
gdzie ten niebieski rękaw,
możecie zobaczyć,
że pod spodem jest worek.
To poduszka pierdziuszka.
To pęcherz powietrza albo balon.
Co te zwierzęta robią...
Widzicie ten duży, czarny balon w gardle,
gdzie przewód pokarmowy, granatowy kolor,
spotyka się z drogami
oddechowymi, jasnoniebieski,
a pośrodku jest czarny worek.
Walenie używają go do wydawania odgłosów.
Wibrują nim i wysyłają dźwięki.
Małe zębowce też mają worki powietrzne
w różnych miejscach na głowie,
worki, do których łapią
jak najwięcej powietrza,
żeby mieć zapas, kiedy nurkują,
bo wtedy ciśnienie wzrasta,
co zmniejsza objętość
dostępnego powietrza.
Ale, co ważniejsze,
posiadanie worka pozwala
na ponowne użycie powietrza,
które jest cennym towarem.
Nie chcesz wracać
na powierzchnię po więcej.
Kiedy wydajesz dźwięk pod wodą,
jeśli jesteś wielorybem,
zróbcie: "aaaa".
Wieloryby mają zamknięty pysk,
zróbcie: "ammm".
(Publiczność wydaje odgłos)
Wszyscy buczycie.
Wieloryby zamykają nozdrza
i robią: "mmmm".
(Próbuje wydać dźwięk)
Co się stało?
Nie możecie wydać odgłosu
z zamkniętym nosem,
bo doszło do zwiększenia ciśnienia.
Dzięki workom powietrznym,
u wielorybów nie podnosi się ciśnienie,
czyli powietrze nadal przepływa.
Gdybyście mieli worek
na końcu jamy nosowej,
też moglibyście utrzymać jego przepływ.
Mam nadzieję, że wam się podobało.
Tak anatomowie porównawczy
zarabiają na życie.
Studiujemy budowę tych zwierząt.
Próbujemy ją naśladować,
szukamy zastosowań w ludzkim życiu,
stosując nowe technologie
do tworzenia mechanizmów ochronnych
czy nowych sposobów leczenia chorób,
które imitują te dziwne środowiska.
Mam nadzieję, że wam się podobało.
Dziękuję.
(Brawa)
English to Polish: What is abstract expressionism? - Sarah Rosenthal General field: Art/Literary Detailed field: Art, Arts & Crafts, Painting
Source text - English If you visit a museum with a collection
of modern and contemporary art,
you're likely to see works that sometimes
elicit the response,
"My cat could make that,
so how is it art?"
A movement called Abstract Expressionism,
also known as the New York School,
gets this reaction particularly often.
Abstract Expressionism started in 1943
and developed after the end of
World War II.
It's characterized by large,
primarily abstract paintings,
all-over compositions
without clear focal points,
and sweeping swaths of paint
embodying and eliciting emotions.
The group of artists who are considered
Abstract Expressionists
includes Barnett Newman
with his existential zips,
Willem de Kooning, famous
for his travestied women,
Helen Frankenthaler,
who created soak-stains,
and others.
But perhaps the most famous, influential,
and head-scratching one
was Jackson Pollock.
Most of his paintings
are immediately recognizable.
They feature tangled messes
of lines of paint
bouncing around in every direction
on the canvas.
And sure, these fields of chaos are big
and impressive,
but what's so great about them?
Didn't he just drip the paint at random?
Can't anyone do that?
Well, the answer to these questions
is both yes and no.
While Pollock implemented a technique
anyone is technically capable of
regardless of artistic training,
only he could have made his paintings.
This paradox relates to his work's roots
in the Surrealist automatic drawings
of André Masson and others.
These Surrealists supposedly drew
directly from the unconscious
to reveal truths hidden
within their minds.
Occasionally, instead of picturing
something and then drawing it,
they let their hands move automatically
and would later tease out familiar figures
that appeared in the scribbles.
And after Pollock moved away
from representation,
he made drip, or action, paintings
following a similar premise,
though he developed a signature technique
and never looked for images or messages
hidden in the works.
First, he took the canvas off of the easel
and laid it on the floor,
a subversive act in itself.
Then, in a controlled dance, he stepped
all around the canvas,
dripping industrial paint onto it
from stirrers and other tools,
changing speed and direction
to control how the paint
made contact with the surface.
These movements,
like the Surrealist scribbles,
were supposedly born
out of Pollock's subconscious.
But unlike the Surrealists,
whose pictures represented
the mind's hidden contents,
Pollock's supposedly made physical
manifestations of his psyche.
His paintings are themselves
signatures of his mind.
In theory, anyone could make a painting
that is an imprint of their mind.
So why is Pollock so special?
Well, it's important to remember that
while anyone could have done what he did,
he and the rest of the New York School
were the ones who actually did it.
They destroyed conventions of painting
that had stood for centuries,
forcing the art world to rethink
them entirely.
But one last reason why Jackson Pollock's
work has stayed prominent
stems from the specific objects he made,
which embody fascinating contradictions.
For instance, while Pollock's process
resulted in radically flat
painted surfaces,
the web of painted lines can create
the illusion of an infinite layered depth
when examined up close.
And the chaos of this tangled mess seems
to defy all control,
but it's actually the product
of a deliberate,
though not pre-planned, process.
These characteristics made Pollock
into a celebrity,
and within art history,
they also elevated him
to the mythified status
of the genius artist as hero.
So rather than evening the playing field
for all creative minds,
his work unfortunately reinforced
a long-standing elitist aspect of art.
Elitist,
innovative,
whatever you choose to call it,
the history embedded
in Abstract Expressionism
is one that no cat, however talented,
can claim.
Translation - Polish Odwiedzając muzeum
sztuki współczesnej i nowoczesnej
można zobaczyć dzieła sztuki,
które czasem wywołują komentarze:
"Mój kot też tak potrafi,
więc co to za sztuka?".
Nurt zwany ekspresjonizmem abstrakcyjnym,
znany również jako szkoła nowojorska,
szczególnie często wywołuje takie reakcje.
Ekspresjonizm abstrakcyjny
powstał w 1943 roku
i rozwinął się po II wojnie światowej.
Charakteryzuje się dużymi,
głównie abstrakcyjnymi obrazami,
o całościowym podejściu do kompozycji
bez punktów centralnych,
z zamaszystymi pociągnięciami pędzla
uosabiającymi oraz wyzwalającymi emocje.
Do grupy abstrakcyjnych ekspresjonistów
zalicza się Barnetta Newmana i jego
egzystencjalne "zamki błyskawiczne",
Willhelma de Kooniga i jego
zniekształcone wizerunki kobiet,
Helen Frankenthaler, która stworzyła
technikę ,,wsiąkającej plamy"
i innych.
Ale jednym z najsłynniejszych,
wpływowych i prowokujących do myślenia
był Jackson Pollock.
Większość jego dzieł
jest natychmiast rozpoznawalna.
Przedstawiają splątany
nieład kolorowych linii
rozpierzchających się po całym płótnie.
Oczywiście te przestrzenie
są ogromne i imponujące,
ale czemu tak zachwycają?
Czy artysta zwyczajnie
nie rozchlapał farby na oślep?
Czyż nie każdy tak potrafi?
Na to pytanie można
odpowiedzieć i tak, i nie.
Metodę Pollocka może zastosować każdy
niezależnie od umiejętności,
ale tylko on mógł namalować swoje obrazy.
Ten paradoks odwołuje się
do korzeni jego twórczości,
do surrealizmu i rysunku "automatycznego"
stosowanego Andre Massona i innych.
Rzekomo podczas rysownia
surrealiści czerpali z podświadomości,
aby odkryć prawdy ukryte w umyśle.
Czasami zamiast coś sobie wyobrazić,
by potem to narysować,
pozwalali rękom poruszać się dowolnie,
by później z powstałej bazgraniny
wydobywać znajome kształty.
Gdy Pollock odszedł
od sztuki figuratywnej,
na podobnej zasadzie tworzył
obrazy kroplami i ruchami ręki,
ale rozwinął swoją autorską technikę,
nigdy nie dopatrując się w swoich dziełach
ukrytych kształtów i znaczeń.
Najpierw zdjął płótno ze sztalugi
i położył na podłodze,
co już samo w sobie było przewrotne.
Podczas "kontrolowanego tańca"
wokół płótna
kapał na nie przemysłową farbą, używając
patyków do mieszania i innych narzędzi,
zmieniając prędkość i kierunek,
żeby kontrolować sposób,
w jaki farba łączy się z powierzchnią.
Te ruchy, tak jak bazgroły surrealistów,
miały się urodzić
w podświadomości Pollocka.
Lecz w przeciwieństwie do surrealistów,
których obrazy reprezentowały
ukrytą zawartość umysłu,
obrazy Pollocka miały być
fizyczną manifestacją jego psyche.
Jego obrazy są sygnaturą jego umysłu.
Teoretycznie każdy mógłby namalować obraz,
który jest odbiciem jego umysłu,
więc czemu Pollock jest taki wyjątkowy?
Należy pamiętać, że podczas gdy każdy
mógłby zrobić to, co zrobił Pollock,
to dokonał tego dopiero on
i przedstawiciele szkoły nowojorskiej.
Złamali konwencje malarstwa,
która obowiązywała od stuleci,
zmuszając świat sztuki
do ponownego ich przemyślenia.
To, co jeszcze wyróżnia prace
Jacksona Pollocka
jest związane ze specyficznymi
obiektami, które tworzy.
Uosabiają fascynujące sprzeczności.
Na przykład gdy w procesie twórczym
powstaje wyraźnie gładka płaszczyzna,
siatka namalowanych linii stwarza iluzję
nieskończonej głębi warstw
jeśli przyjrzymy im się z bliska.
Ten chaos i plątanina zdaje się
opierać wszelkiej kontroli,
jest jednak wynikiem świadomego,
lecz niezaplanowanego wcześniej procesu.
Te cechy uczyniły z Pollocka celebrytę,
a w historii sztuki wyniosły go
do statusu geniusza i bohatera.
Zamiast stworzyć równorzędne warunki
dla wszystkich twórczych umysłów,
jego praca niestety wzmocniła
elitarny wymiar sztuki.
Elitarny,
innowacyjny,
jakkolwiek go określimy,
historia abstrakcyjnego ekspresjonizmu
nigdy nie będzie udziałem żadnego,
nawet nieprzeciętnie utalentowanego, kota.
English to Polish: How do viruses jump from animals to humans? General field: Medical Detailed field: Genetics
Source text - English At a Maryland country fair in 2017,
the prize pigs were not
looking their best.
Farmers reported feverish hogs with
inflamed eyes and running snouts.
But while fair officials worried
about the pigs,
the Maryland department of health was
concerned about a group of sick fairgoers.
Some had pet the pigs, while others had
merely been near their barns;
but soon, 40 of these attendees would
be diagnosed with swine flu.
More often than not, sick animals
don’t infect humans.
But when they do, these
cross-species infections,
or viral host jumps,
have the potential to produce
deadly epidemics.
So how can pathogens from one species
infect another,
and what makes host jumps so dangerous?
Viruses are a type of organic parasite
infecting nearly all forms of life.
To survive and reproduce, they must move
through three stages:
contact with a susceptible host,
infection and replication,
and transmission to other individuals.
As an example, let’s look
at human influenza.
First, the flu virus encounters
a new host
and makes its way into
their respiratory tract.
This isn’t so difficult, but to survive
in this new body,
the virus must mount a successful
infection
before it’s caught and broken down
by an immune response.
To accomplish this task,
viruses have evolved specific interactions
with their host species.
Human flu viruses are covered in proteins
adapted to bind with matching receptors
on human respiratory cells.
Once inside a cell, the virus employs
additional adaptations
to hijack the host cell’s reproductive
machinery
and replicate its own genetic material.
Now the virus only needs to suppress
or evade the host’s immune system
long enough to replicate to sufficient
levels and infect more cells.
At this point, the flu can be passed on to
its next victim
via any transmission
of infected bodily fluid.
However, this simple sneeze also brings
the virus in contact with pets,
plants, or even your lunch.
Viruses are constantly encountering
new species and attempting to infect them.
More often than not, this ends in failure.
In most cases, the genetic dissimilarity
between the two hosts is too great.
For a virus adapted to infect humans,
a lettuce cell would be a foreign and
inhospitable landscape.
But there are a staggering number
of viruses circulating in the environment,
all with the potential to
encounter new hosts.
And because viruses rapidly reproduce
by the millions,
they can quickly develop random mutations.
Most mutations will have no effect,
or even prove detrimental;
but a small proportion may enable the
pathogen to better infect a new species.
The odds of winning this destructive
genetic lottery increase over time,
or if the new species is closely related
to the virus’ usual host.
For a virus adapted to another mammal,
infecting a human might just take
a few lucky mutations.
And a virus adapted to chimpanzees,
one of our closest genetic relatives,
might barely require any changes at all.
It takes more than time and genetic
similarity
for a host jump to be successful.
Some viruses come equipped to easily
infect a new host’s cells,
but are then unable to evade
an immune response.
Others might have a difficult time
transmitting to new hosts.
For example, they might make the host’s
blood contagious,
but not their saliva.
However, once a host jump reaches
the transmission stage,
the virus becomes much more dangerous.
Now gestating within two hosts,
the pathogen has twice the odds of
mutating into a more successful virus.
And each new host increases
the potential for a full-blown epidemic.
Virologists are constantly looking for
mutations
that might make viruses such as influenza
more likely to jump.
However, predicting the next potential
epidemic is a major challenge.
There’s a huge diversity of viruses
that we’re only just beginning to uncover.
Researchers are tirelessly studying the
biology of these pathogens.
And by monitoring populations to quickly
identify new outbreaks,
they can develop vaccines and containment
protocols to stop these deadly diseases.
Translation - Polish Na jarmarku w Maryland w 2017
pokazowe świnie nie wyglądały najlepiej.
Farmerzy zgłaszali świnie z gorączką,
zaczerwienionymi oczami i katarem.
Podczas gdy organizatorzy
martwili się o świnie,
wydział zdrowia Maryland
martwił się o grupę chorych uczestników.
Niektórzy wcześniej głaskali świnie,
lecz inni zaledwie stali obok zagród
a niebawem u 40 z nich
została zdiagnozowana świńska grypa.
Zazwyczaj chore zwierzęta
nie zarażają ludzi.
Lecz kiedy to się zdarza,
te zakażenia międzygatunkowe,
te przeskoki
mogą potencjalnie powodować
śmiertelne epidemie.
Jak patogeny jednych gatunków
mogą atakować inne
i co sprawia, że jest to
tak niebezpieczne?
Wirusy są czymś w rodzaju pasożyta
infekującego prawie wszystkie formy życia.
Aby przetrwać i się rozmnażać,
muszą przejść trzy fazy:
kontakt z podatnym gospodarzem,
infekcja i replikacja,
transmisja na inne jednostki.
Weźmy jako przykład wirusa ludzkiej grypy.
Najpierw wirus grypy
spotyka nowego gospodarza
i dostaje się do dróg oddechowych.
To dość łatwe, ale żeby
przeżyć w nowym ciele
wirus musi zainstalować skuteczną infekcję
zanim zostanie złapany i rozłożony
przez reakcję immunologiczną.
Żeby tego dokonać
wirusy wyewoluowały interakcje
specyficzne dla gospodarzy.
Ludzki wirus grypy jest pokryty poteinami
zaadaptowanymi do wiązania się
z odpowiednimi receptorami
na komórkach ludzkich dróg oddechowych.
Kiedy już znajdzie się w komórce,
wirus uruchamia dodatkowe przystosowania
aby przejąć maszynerię rozrodczą
komórki gospodarza
i powielić własny materiał genetyczny.
Teraz wirus musi tylko stłumić lub obejść
układ odpornościowy gospodarza
na czas wystarczający do namnożenia się
i zainfekowania więcej komórek.
Teraz grypa może zarazić następną ofiarę
przy pomocy dowolnych
zakażonych wydzielin.
Jednak to proste kichnięcie
wystawia na kontakt z wirusem
także zwierzęta domowe,
rośliny, nawet twój obiad.
Wirusy wciąż napotykają nowe gatunki
i próbują je zainfekować.
Najczęściej się to nie udaje.
W większości przypadków różnice genetyczne
między gatunkami są zbyt duże.
Dla wirusa przystosowanego
do zakażania ludzi
komórka sałaty byłaby
obcym i niegościnnym krajobrazem.
Jednak w środowisku krąży
oszałamiająca liczba wirusów.
Wszystkie mają szansę
napotkać nowych gospodarzy.
A ponieważ rozmnażają się w milionach,
mogą często podlegać losowym mutacjom.
Większość z nich pozostanie bez wpływu
albo wręcz będzie niekorzystna,
jednak pewna część może pomóc patogenowi
w zakażeniu innego gatunku.
Szanse wygrania tej destrukcyjnej
genetycznej loterii rosną z czasem,
a także gdy nowy gatunek jest blisko
spokrewniony z typowym gospodarzem.
Wirusowi dostosowanego do innego ssaka
wystarczy kilka szczęśliwych mutacji,
aby zainfekować człowieka.
Wirus dostosowany do szympansów,
naszych bliskich genetycznych krewnych
nie potrzebuje prawie żadnych zmian.
Potrzeba czegoś więcej niż tylko czasu
i genetycznego podobieństwa,
żeby przeskok międzygatunkowy się udał.
Niektóre są dobrze wyposażone
aby wniknąć do nowych komórek,
jednak potem nie potrafią sobie poradzić
z reakcją odpornościową.
Inne mogą mieć problem
z przeniesieniem się na inne osobniki.
Mogą np. zakazić krew gospodarza,
ale nie jego ślinę.
Jednak kiedy przeskok
osiągnie etap transmisji,
wirus staje się
o wiele bardziej niebezpieczny.
Teraz, rozwijając się u dwóch gospodarzy,
patogen ma podwójną szansę
mutacji w skuteczniejszego wirusa.
A każdy nowy gospodarz zwiększa potencjał
epidemii na wielką skalę.
Wirusolodzy wciąż szukają mutacji,
które mogłyby pomóc wirusom
takim jak grypa
przeskoczyć na inny gatunek.
Jednak przewidzieć następną
potencjalną epidemię to wielkie wyzwanie.
Dopiero zaczynamy odkrywać
ogromną różnorodność wirusów.
Badacze niestrudzenie studiują
biologię tych patogenów.
Monitorując populacje pod kątem
szybkiego rozpoznania epidemii,
mogą opracować szczepionki
i protokoły bezpieczeństwa
aby powstrzymać te śmiercionośne choroby.
English to Polish: I don't want children -- stop telling me I'll change my mind General field: Social Sciences Detailed field: Social Science, Sociology, Ethics, etc.
Source text - English I recognized the roles
that were placed on me very early.
One persistent concept that I observed --
existing in our language, in our media --
was that women are not only
supposed to have children,
they are supposed to want to.
This existed everywhere.
It existed in the ways
that adults spoke to me
when they posed questions
in the context of "when."
"When you get married ..."
"When you have kids ..."
And these future musings
were always presented to me
like part of this American dream,
but it always felt to me
like someone else's dream.
You see, a value that I have
always understood about myself
was that I never wanted children.
And as a kid, when I would try
to explain this,
this disconnect between
their roles and my values,
they often laughed
in the way that adults do
at the absurdities of children.
And they would tell me knowingly,
"You'll change your mind."
And people have been saying
things like that to me my whole life.
Otherwise polite conversation
can turn intrusive fast.
"Does your husband know?"
(Laughter)
"Do your parents know?"
(Laughter)
"Don't you want a family?"
"Don't you want to leave anything behind?"
And the primary buzzword
when discussing childlessness,
"That's selfish."
There are countless reasons
a woman may have
for choosing to abstain from motherhood,
the majority of them
not self-prioritizing.
But it is still socially acceptable
to publicly vilify women as such,
because none of these reasons
have made it into the social narrative.
When I was little and learning
about the inevitability of maternity,
it was never explained to me
the commonness of these factors
that women consider,
like the risk of passing on
hereditary illness,
the danger of having to stop
life-saving medication
for the duration of your pregnancy,
concern about overpopulation,
your access to resources,
and the fact that there are
415,000 children
in the foster-care system
in the United States at any given time.
Reasons like these, many more,
and the fact that I don't like to leave
things of this magnitude to chance,
all informed my decision
to become surgically sterilized.
I began my research eagerly.
I wanted to fully understand
all that was going to come
with undergoing a tubal ligation,
which is just another word
for getting your tubes tied.
I wanted to know approval to aftermath,
satisfaction rates, risks, statistics.
And at first, I was empowered.
You see, the way the narrative
has always been taught to me,
I would have thought that women
who didn't want children were so rare,
and then I learned
one in five American women
won't be having a biological child --
some by choice, some by chance.
(Applause)
But I was not alone.
But the more I read,
the more disheartened I became.
I read women's stories,
trying desperately to get this procedure.
I learned how common it was
for women to exhaust their finances
appealing to dozens of ob-gyns
over many years,
only to be turned down so many times,
often with such blatant disrespect
that they just gave up.
Women reported that medical practitioners
were often condescending
and dismissive of their motivations,
being told things like,
"Come back when you're married
with a child."
But women who did have children,
who went to go get this procedure,
were told they were too young,
or they didn't have enough children,
which is very interesting,
because the legal requirements in my state
for getting this kind of surgery were,
"Be at least 21 years old,"
"appear of sound mind,
acting of your own accord,"
and "have a 30-day waiting period."
And I was perplexed that I could meet
all of these legal requirements
and still have to face a battle
in the exam room
for my bodily autonomy.
And it was daunting,
but I was determined.
I remember I dressed so professionally
to that first appointment.
(Laughter)
I sat up straight.
I spoke clearly.
I wanted to give that doctor
every piece of evidence
that I was not the date
of birth in that file.
And I made sure to mention things like,
"I just got my bachelor's degree
and I'm applying
to these doctoral programs,
I'm going to study these things."
And "my long-term partner
has this kind of business,"
and "I've done research
on this for months.
I understand everything
about it, all the risks."
Because I needed the doctor to know
that this was not a whim,
not reactionary,
not your 20-something
looking to go out and party
without fear of getting knocked up ...
(Laughter)
that this supported something
integral to who I was.
And I understand informed consent,
so I fully expected to be reeducated
on how it all worked, but ...
At one point, the information being
given to me started to feel agenda'd,
interlaced with bias
and inflated statistics.
The questions began to feel interrogative.
At first they were asking me questions
that seemed to understand
my situation better,
and then it seemed like they were
asking questions to try to trip me up.
I felt like I was on the witness stand,
being cross-examined.
The doctor asked me about my partner.
"How does he or she
feel about all of this?"
"Well, I've been with
the same man for five years,
and he fully supports any decision
I make for my body."
And he said, "Well,
what happens in the future,
if you change partners?
What happens when that person
wants children?"
And I didn't quite know
how to react to that,
because what I was hearing
was this doctor tell me that I'm supposed
to disregard everything I believe
if a partner demands children.
So I told him not to worry about that.
My stance on childbearing
has always been first date conversation.
(Laughter)
(Cheering)
(Laughter)
He then asks me to consider
how "in 20 years, you could really
come to regret this" ...
as though I hadn't.
I told him,
"OK, if I wake up one day
and realize, you know,
I wish I'd made a different
decision back then,
the truth is, I'd only removed
a single path to parenthood.
I never needed biology
to form family anyway."
(Applause)
And I would much rather
deal with that any day
than deal with one day waking up,
realize I'd had a child
that I didn't really want
or was prepared to care for.
Because one of these affects only me.
The other affects a child,
their development, their well-being --
(Applause)
and human beings
are not to be gambled with.
He then tells me why no one
was going to approve this procedure,
certainly not he,
because of a concept
called medical paternalism,
which allows him,
as my well-informed provider,
to make decisions for me ...
based on his perception
of my best interest,
regardless of what I,
as the patient, want or believe.
He takes this opportunity to step out
and discuss my case
with my potential surgeon,
and through the door, I hear him
describe me as a little girl.
I was so offended.
I wanted to defend myself.
I wanted to explicitly explain
to each one of these providers
how they were treating me,
that it was belittling and sexist,
and I didn't have to take it.
But I did take it.
I swallowed every sharp word in my throat,
clenched my jaw, and instead
answered each one of their condescending
questions and statements.
I had come here looking
for objectivity and support
and instead I felt dismissed and silenced,
and I hated myself for it.
I hated that I was letting people
disrespect me repeatedly.
But this was my one shot.
That was one of multiple consultations
that I had to go to.
At one point, I had seen five or six
medical professionals in the same hour.
The door to the exam room
felt more like the door to a clown car.
There's my primary,
there's his colleague,
the director, OK.
It felt like I was asking them
to infect me with smallpox
instead of, I don't know,
obtain birth control.
But I didn't waver,
and I was persistent,
and I eventually convinced one of them
to allow the procedure.
And even as I am in the room,
signing the consent forms
and getting the hormone shots
and tying up loose ends ...
my doctor is shaking
his head in disapproval.
"You'll change your mind."
I never really understood
how strongly this society
clings to this role
until I went through this.
I experienced firsthand, repeatedly,
how people, be it medical providers,
colleagues, strangers,
were literally unable
to separate me being a woman
from me being a mother.
And I've always believed
that having children
was an extension of womanhood,
not the definition.
I believe that a woman's value
should never be determined
by whether or not she has a child,
because that strips her
of her entire identity
as an adult unto herself.
Women have this amazing ability
to create life,
but when we say that that is her purpose,
that says that her entire existence
is a means to an end.
It's so easy to forget the roles
that society places on us
are so much more than mere titles.
What about the weight
that comes with them,
the pressure to conform
to these standards ...
the fear associated with questioning them,
and the desires that we
cast aside to accept them?
There are many paths
to happiness and fulfillment.
They all look very different,
but I believe that every one
is paved with the right
to self-determination.
I want women to know that your choice
to embrace or forego motherhood
is not in any way tied
to your worthiness or identity
as spouses, as adults, or as women ...
and there absolutely is
a choice behind maternity,
and it is yours
and yours alone.
Thank you.
(Applause)
Translation - Polish Bardzo wcześnie zrozumiałam role,
jakie zostały mi przypisane.
Zauważyłam, że w naszym języku i w mediach
istnieje ciągłe przeświadczenie,
że kobiety nie tylko powinny mieć dzieci,
ale powinny też chcieć je mieć.
Widziałam to wszędzie.
W sposobie, w jaki dorośli do mnie mówili
nadając pytaniom kontekst "kiedy".
"Kiedy wyjdziesz za mąż..."
"Kiedy będziesz miała dzieci..."
Te rozważania o przyszłości
były mi przedstawiane
jako część "amerykańskiego snu",
ale zawsze czułam, że to nie mój sen.
Zawsze rozumiałam,
że jedną z moich cech i wartości
było to, że nigdy nie chcę mieć dzieci.
W dzieciństwie, kiedy
próbowałam to wyjaśnić,
tę rozbieżność między ich rolami
a moimi wartościami,
często się śmiali,
jak zwykle dorośli śmieją się
z absurdalnych pomysłów dzieci.
Mówili mi pouczająco: "Odmieni ci się".
Ludzie mówili mi takie rzeczy
przez całe życie.
Skądinąd miła rozmowa
szybko może stać się nachalna.
"Czy twój mąż o tym wie?"
(Śmiech)
"Czy twoi rodzice wiedzą?"
(Śmiech)
"Nie chcesz mieć rodziny?"
"Nie chcesz nic po sobie zostawić?"
I najmodniejszy zwrot przy
dyskusjach o bezdzietności,
"To samolubne".
Jest nieograniczona liczba
powodów, dla których kobieta
może wstrzymać się od macierzyńśtwa,
większość z nich
nie dotyczy jej samej.
Jest jednak społeczne przyzwolenie
na publiczne demonizowanie takich kobiet,
bo żadne z tych powodów
nie weszły do powszechnej narracji.
Kiedy byłam dzieckiem i uczono mnie,
że macierzyństwo jest nieuniknione,
nikt mi nie wyjaśnił,
jak częste są te czynniki,
które kobiety biorą pod uwagę,
jak ryzyko przekazania
chorób dziedzicznych,
konieczności przerwania
ratującej życie terapii lekowej
na czas trwania ciąży,
obawy dotyczące przeludnienia,
dostępu do środków do życia
i fakt, że w każdym momencie
jest 415 tys. dzieci
w systemie opieki zastępczej w USA.
Tego typu powody, wiele więcej
i to, że nie lubię pozostawiać
tak poważnych kwestii losowi,
wpłynęły na moją decyzję
o chirurgicznym ubezpłodnieniu.
Z zapałem zaczęłam rozeznanie.
Chciałam w pełni zrozumieć
wszystko, co mnie czeka
w przypadku podwiązania jajowodów.
Chciałam wiedzieć wszystko
od zgody po następstwa,
poziom satysfakcji, ryzyko, statystyki.
Początkowo czułam się podbudowana.
Z narracji, którą mi zawsze przekazywano
mogłoby wynikać, że kobiety,
które nie chcą dzieci są rzadko spotykane,
a teraz dowiedziałam się, że
jedna na pięć Amerykanek
nie będzie mieć biologicznego dziecka.
Część z wyboru, część z przypadku.
(Brawa)
Nie byłam sama.
Jednak im więcej czytałam,
tym bardziej byłam przygnębiona.
Czytałam historie kobiet,
które desperacko chciały
poddać się tej procedurze.
Dowiedziałam się, jak często
kobiety wyczerpują finanse
odwołując się do dziesiątków ginekologów
na przestrzeni wielu lat
tylko po to, by
odrzucono je tak wiele razy,
często z rażącym brakiem szacunku,
że po prostu się poddawały.
Mówią, że praktykujący lekarze
byli często protekcjonalni
i pogardliwi wobec ich motywacji,
słyszały rzeczy typu
"Wróć jak wyjdziesz za mąż
i urodzisz dziecko".
Jednak kobiety, które już miały dzieci
i chciały poddać się procedurze
słyszały, że są za młode,
albo że nie miały
wystarczająco dużo dzieci,
co jest bardzo ciekawe,
bo wymogi prawne w moim stanie
pozwalające na tego typu zabieg mówią, że
musisz mieć co najmniej 21 lat,
być przy zdrowych zmysłach,
działać z własnej inicjatywy
i odbyć 30-dniowy okres oczekiwania.
Byłam osłupiona, że mimo
spełnienia tych prawnych warunków
mogłaby mnie czekać walka
w gabinecie lekarskim
o stanowienie o własnym ciele.
Było to zniechęcające,
ale byłam zdeterminowana.
Pamiętam, jak profesjonalnie
ubrałam się na pierwszą wizytę.
(Śmiech)
Usiadłam wyprostowana.
Mówiłam wyraźnie.
Chciałam dać lekarzowi
wszelkie możliwe dowody,
że nie byłam datą urodzenia z akt.
Uważałam, żeby wspomnieć
o rzeczach takich, jak
"Właśnie obroniłam licencjat
i aplikuję na takie programy doktorskie,
zamierzam to studiować",
"mój długoletni partner ma taką firmę",
"zgłębiałam temat miesiącami.
Rozumiem wszystko,
ryzyko i niebezpieczeństwa".
Chciałam, żeby lekarz zrozumiał,
że to nie była zachcianka,
reakcja na coś,
nie jakaś dwudziestoparolatka,
która chce imprezować
bez strachu, że wpadnie...
(Śmiech)
Że to nieodzowna część mnie.
Rozumiem kwestię świadomej zgody,
więc spodziewałam się usłyszeć
od nowa, jak to wszystko działa, ale...
W pewnym momencie zaczęłam
odczuwać jakiś ukryty program
w po części stronniczych informacjach
i zawyżonych statystykach.
Pytania sprawiały wrażenie przesłuchania.
Na początku zadawano mi pytania,
które miały pomóc zrozumieć moją sytuację,
a potem miałam wrażenie,
że miałam się na nich wyłożyć.
Czułam się jak na ławie świadków
w krzyżowym ogniu pytań.
Lekarz pytał o mojego partnera.
"Co on lub ona o tym wszystkim myśli?"
"Cóż, jestem z tym samym
człowiekiem od pięciu lat,
i w pełni popiera wszystkie decyzje,
które podejmuję o własnym ciele".
A on na to: "A co się stanie,
jeśli w przyszłości zmieni pani partnera?
Co, jeśli ta osoba chciałaby mieć dzieci?"
Nie miałam pojęcia, jak na to zareagować,
bo dla mnie brzmiało to
jak lekarz, który twierdzi, że powinnam
odrzucić wszystko, w co wierzę
jeśli partner zażyczy sobie dzieci.
Powiedziałam, żeby się o to nie martwił.
Moja opinia o rozrodczości zawsze
była tematem na pierwszą randkę.
(Śmiech)
(Wiwat)
(Śmiech)
Potem chciał, żebym zastanowiła się,
czy "za dwadzieścia lat nie
zacznę tego żałować"...
jakbym sama na to nie wpadła.
Powiedziałam mu
"OK, jeśli pewnego dnia się obudzę
z myślą, że wie pan,
żałuję, że nie podjęłam
wtedy innej decyzji,
tak naprawdę pozbawiłam się
tylko jednej drogi do rodzicielstwa.
Nigdy nie potrzebowałam biologii
do stworzenia rodziny".
(Brawa)
Wolę stawać przed takim problemem
niż takim, że pewnego dnia obudzę się
i zrozumiem, że mam dziecko,
którego tak naprawdę nie chciałam
i nie byłam gotowa się nim opiekować.
Jeden z tych problemów dotyczy tylko mnie.
Drugi dotyczy także dziecka,
jego rozwoju, dobrobytu
(Brawa)
i nie powinno się tak ryzykować
z istotami ludzkimi.
Mówił mi, dlaczego nikt
nie zaakceptuje tego zabiegu,
zwłaszcza on.
To koncepcja paternalizmu medycznego,
która pozwala mu, kompetentnemu
pracownikowi służby zdrowia,
podejmować za mnie decyzje
dla mojego w jego odczuciu dobra,
niezależnie od tego, czego ja,
jako pacjent chcę i w co wierzę.
W tym momencie poszedł
przedyskutować mój przypadek
z moim potencjalnym chirurgiem.
Przez drzwi słyszałam,
jak opisuje mnie jako dziewczynkę.
Bardzo mnie to dotknęło.
Chciałam się bronić.
Chciałam stanowczo
wyjaśnić każdemu z nich,
że traktują mnie
lekceważąco i seksistowsko,
i że nie muszę tego znosić.
Ale to zniosłam.
Przełknęłam wszystkie gorzkie słowa,
zacisnęłam zęby
i odpowiedziałam na każde z ich
protekcjonalnych pytań i stwierdzeń.
Przyszłam tu po obiektywność i wsparcie,
a zamiast tego poczułam się
odrzucona i uciszona
i nienawidziłam siebie za to.
Byłam zła, że pozwoliłam
komuś na taki brak szacunku,
Ale to była jedna z prób.
Jedna z wielu konsultacji,
na które musiałam iść.
Raz w godzinę rozmawiałam
z pięcioma czy sześcioma lekarzami.
Drzwi do gabinetu były jak drzwi
do samochodu pełnego klaunów.
Tu lekarz ogólny,
tu jego kolega,
dyrektor, ok.
Czułam się, jakbym prosiła
o zarażenie czarną ospą
zamiast, no nie wiem, antykoncepcję.
Ale nie zachwiałam się,
byłam wytrwała
i w końcu przekonałam jednego z nich,
aby udzielił pozwolenia.
Ale nawet gdy już
podpisywałam wszelkie zgody,
brałam zastrzyki hormonalne
i załatwiałam resztę spraw,
mój lekarz kręcił głową z dezaprobatą.
"Odmieni się pani".
Nigdy w pełni nie pojęłam,
jak bardzo społeczeństwo
trzyma się tej roli
dopóki przez to nie przeszłam.
Z pierwszej ręki,
wielokrotnie doświadczyłam
jak ludzie, czy to lekarze,
współpracownicy, obcy
zupełnie nie potrafili oddzielić
mojego bycia kobietą
od bycia matką.
Zawsze wierzyłam, że posiadanie dzieci
to przedłużenie kobiecości,
a nie definicja.
Wierzę, że wartość kobiety
nie powinna nigdy
zależeć od tego, czy ma dziecko,
bo to zabiera jej całą tożsamość
jako dorosłej osoby.
Kobiet ma tę niezwykłą
możliwość dawania życia,
ale kiedy mówimy,
że to jest jej przeznaczenie,
przyznajemy, że jej istnienie
to tylko środek do celu.
Łatwo zapomnieć, że role
przypisane nam przez społeczeństwo
to więcej niż tylko nazwy.
Pomyślcie o ciężarze z nimi związanym,
presji spełnienia tych oczekiwań,
strachu przed kwestionowaniem ich
i pragnieniach, które odrzucamy,
by się nim poddać.
Jest wiele dróg do szczęścia i spełnienia.
Każda wygląda inaczej,
ale wierzę, że każda z nich
jest wybrukowana prawem
do stanowienia o sobie.
Chcę, żeby kobiety wiedziały,
że to, czy wybiorą macierzyństwo
nie jest w żaden sposób związane
z ich wartością czy tożsamością
jako żona, jako dorosły, jako kobieta,
i że naprawdę istnieją
inne wybory niż macierzyństwo.
To twój wybór
i tylko twój.
Dziękuję.
(Brawa)
More
Less
Translation education
Other - Udemy
Experience
Years of experience: 4. Registered at ProZ.com: Sep 2019.
Expertise 
Portfolio 